رانندگی در دنیای خیالی

دنیایی خیالی را در‌نظر بگیرید که در آن، دیگر خبری از قوانین راهنمایی و رانندگی نیست. وقتی به تقاطع‌ها و میادین می‌رسید، چراغ سبز یا قرمزی نیست که به شما بگوید بروید یا توقف کنید. به‌جای همه این تابلوها و چراغ‌های دست‌و‌پا‌گیر، ترافیک روان است و ترددهای شما ثبت و رصد نمی‌شود. در این دنیای موازی، تمامی وسایل نقلیه، اعم از شخصی، عمومی، دو‌محور و چهار‌محور، سواری یا باربری باید با یکدیگر براساس حدس و گمان تعامل کنند. آرمان‌شهر دیوانگان چیزی جز چنین شهری است؟ شهری با خیابان‌های آشوب‌زده، قفل و ترافیک سنگین به وجود می‌آید. شاید آن‌قدرها هم بد نباشد.اگر در فضای مجازی گشتی بزنید مثل همین ویدئو که در پایان این مطلب می‌توانید از‌طریق اسکن کد آن را تماشا کنید، فیلم‌ها و کلیپ‌های زیادی از تقاطع‌ها و خیابان‌های مختلف در سراسر جهان می‌توانید ببینید که چگونه با معجزه مهندسی و طراحی حجم‌زیادی از ترافیک را مدیریت می‌کنند یا در طرف دیگر ماجرا، باوجود حجم زیاد آمد‌و‌شد و در نبود تجهیزات مناسب ترافیکی باز هم تردد ادامه دارد و رانندگان و عابران پیاده در یکدیگر کمتر گره می‌خورند.در ادامه درباره آنچه در تقاطع‌های شلوغ جهان می‌گذرد و اینکه شهروندان و خودروها در این مکان‌ها چگونه بدون علائم راهنمایی و رانندگی یا مأموران راهور حق تقدم و دیگر قوانین را رعایت می‌کنند، بیشتر می‌خوانید. آیا زندگی شهری بدون این تجهیزات امکان‌پذیر است؟

سوئیس
سوئیس از‌جمله کشورهای توسعه‌یافته جهان است که به‌طور‌معمول در رتبه‌بندی‌های مختلف در‌زمینه کیفیت زندگی در‌میان رتبه‌های برتر دیده می‌شود. شهر برن، پایتخت این کشور، تصمیم دارد در یک برنامه بلند‌مدت به‌تدریج خود را از قید‌و‌بند قوانین و تجهیزات راهنمایی و رانندگی رها کند. نتایجی که تاکنون در برخی تقاطع‌ها و خیابان‌های فرعی به دست آمده، خیره‌کننده‌ است. خودروها با سرعت کمتری از تقاطع‌ها عبور می‌کنند، عابران پیاده تقریبا از هر نقطه‌ای از معابر بدون دلهره عبور می‌کنند و حتی کمتر گره ترافیکی به‌دلیل رعایت‌نشدن حق تقدم یا گردش به طرفین ایجاد می‌شود. پژوهشگران شهری بر این باورند که با حذف چراغ‌های راهنمایی و رانندگی، دیگر علامت و مجوزی برای ارائه چراغ سبز به رانندگان وجود ندارد. آن‌ها معتقدند در‌واقع چراغ سبز برای راننده این حق تقدم را ایجاد می‌کند که خودرو میلیونی خود را از تقاطع عبور دهد و به کودکی که در سوی دیگر تقاطع می‌خواهد از آن عبور کند، اهمیتی ندهد. اما همین شرایط را هنگام عبور‌و‌مرور افراد پیاده در یک ساختمان، فروشگاه یا پارک در‌نظر بگیرید. در شرایط معمول، افراد به خودی خود، حریم و تقدم تردد را رعایت می‌کنند. چرا در هنگام رانندگی چنین نکنند؟

ویتنام
هانوی، پایتخت ویتنام برای مطالعات ترافیکی از شهرهای جذاب به شمار می‌آید. در این شهر حجم ترافیک خودرویی و عابران پیاده به‌نسبت ابعاد شهر بسیار زیاد است. رانندگان وسایل نقلیه علاوه‌بر دیگر خودروها باید به‌طور ویژه مراقب عابران پیاده باشند. در بیشتر تقاطع‌های شهر 8‌میلیون‌نفری هانوی، چراغ راهنمایی و رانندگی وجود ندارد و این موضوع، تردد را برای عابران پیاده و خودروها به‌شدت دشوار می‌کند.

هند
دهلی از شلوغ‌ترین و پر‌سر‌و‌صدا‌ترین پایتخت‌های جهان است. جمعیت زیاد عابران پیاده و موتورها، عرصه را برای دیگر خودروها تنگ کرده‌ است. در هند و دیگر کشورهای در‌حال‌توسعه آنچه را طراحان شهری از آن به‌عنوان «فضای عمومی عادی» یاد می‌کنند، می‌توانیم در کف خیابان‌ها و معابر مشاهده کنیم. در برخی معابر و تقاطع‌های پایتخت هند، نبود علائم ترافیکی و چراغ‌های راهنمایی و رانندگی مشهود است. مهندسان شهرسازی و ترافیک از چنین شرایطی با عنوان «شرایط چالشی» یاد می‌کنند، اما مگر کلان‌شهرها، چیزی جز مجموعه‌ای از چالش‌ها و تعارضات هستند؟ پویایی فضاهای عمومی در تعامل شهروندان با یکدیگر حاصل می‌شود که در یک تقاطع بدون فرماندهی و با تعامل شهروندان با یکدیگر، خواه از‌طریق فریاد، خواه از‌طریق بوق‌زدن قابل مشاهده است.

حق تقدم با کیست؟
آنچه در تقاطع‌های شلوغ جهان مشاهده می‌کنیم، در بسیاری از موارد، چیزی بیشتر از هرج‌و‌مرج است. اما در‌میان همین شهرآشوب‌ها نیز نظم ضمنی بسیار قدرتمندی حاکم است که با قوانین و هنجارهای معمول که به‌وسیله چراغ‌های راهنمایی و رانندگی اعمال می‌شوند، متفاوت است. چراغ‌های راهنمایی و رانندگی به‌جای شهروندان فکر می‌کنند و فرایندهای مشارکتی آنان در حفظ نظم شهری را کنترل می‌کنند. اما سؤال اینجاست که حق تقدم در جوامع انسانی با کیست؛ قوانین و چراغ‌های فرماندهی یا نظم و ادراک شهروندان؟ مفاهیم و قوانین مرتبط با ترافیک در شهرها دهه‌هاست که در دانشگاه‌ها و نهادهای قانون‌گذاری مورد‌بحث قرار می‌گیرند. از دهه‌80 میلادی به این سو که علائم راهنمایی و رانندگی به‌صورت نظام‌مند به‌تدریج فراگیر شدند، آمار تصادفات کاهش و نظم و انضباط ترافیکی افزایش یافته است.

حق‌تقدم با فرهنگ است
در شهرهایی که برای نمونه بیان شد، به نمونه‌های توسعه‌یافته و در‌حال‌توسعه از شرق و غرب عالم اشاره شد؛ شهرهایی که در حذف علائم و به‌صورت هم‌زمان، حفظ قوانین راهنمایی و رانندگی، موفق بودند و شهرهایی که به‌سختی با این معضل دست و پنجه نرم می‌کنند. اما آنچه از نگاه پژوهشگران شهری مهم‌تر به نظر می‌رسد، اعداد و ارقام است. پژوهشگران معتقدند در جوامعی که سابقه طولانی‌تری در استفاده از خودرو و زندگی ماشینی دارند، همان‌طور‌که گزارش سازمان‌هایی نظیر سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد، میزان مرگ‌و‌میر دراثر تصادفات کمتر است. برای مثال در اتیوپی، به ازای هر صدهزار وسیله نقلیه، 4984‌مورد، در هند 130‌مورد، در ویتنام 55‌مورد و در انگلستان فقط 5‌مورد مرگ گزارش شده است. بدون تردید قوانین سخت‌گیرانه، پیشرفت فناوری خودروسازها و جاده‌های بهتر در این زمینه مؤثر بوده‌اند، اما پژوهشگران بر این باورند که هزینه‌های انجام‌گرفته در حوزه فرهنگ‌سازی ترافیک مؤثرتر بوده‌اند.
مترجم: عادل نجفی