اورامانات کجاست؟ + عکس

به گزارش شهرآرانیوز؛ در ادامه بررسی نامزدهای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو، پرونده هورامان از ایران رأی مثبت یونسکو را گرفت و به عنوان بیست و ششمین میراث جهانی ایران ثبت شد. چندی قبل هم، راه‌آهن سراسری (شمال ـ جنوب) ایران در این فهرست ثبت شد.

پرونده ثبت جهانی منظر فرهنگی اورامانات/ هورامان در استان‌های کرمانشاه و کردستان با حدود ۴۰۹ هزار هکتار عرصه و حریم قرار دارد که ۱۰۶ هزار هکتار آن مربوط به عرصه و ۳۰۳ هزار هکتار نیز جزء حریم است. این پرونده سال گذشته به یونسکو ارسال شد.

در سال ۱۳۹۹ ارزیابی میدانی منظر فرهنگی هورامان/اورمانات توسط ارزیاب ایکوموس جهانی انجام شد. پیش از آغاز کمیته میراث جهانی یونسکو نیز نظر اولیه کارشناسان ایکوموس بر این بوده که این پرونده شانس بالایی برای ثبت جهانی دارد. سرانجام امروز (سه‌شنبه پنجم مردادماه سال ۱۴۰۰) پرونده هورامان/اورامانات براساس معیارهای شماره ۳ و ۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

هورامان یا اورامانات نام منطقه‌ای تاریخی با بافت پلکانی و آداب و رسوم خاص است که بخش‌هایی از شهرستان‌های سروآباد، سنندج و کامیاران در استان کردستان و شهرستان‌های روانسر، پاوه، جوانرود و ثلاث باباجانی در استان کرمانشاه را شامل می‌شود. بخش اصلی منظر فرهنگی هورامان/اورامانات شامل دره‌های ژاوه‌رود، اورامان تخت و لهون است.

رودخانه‌های سیروان و لیله که از میان این دهکده می‌گذرند، طراوت و شادابی را به این ناحیه هدیه می‌دهند. این دو رودخانه در منطقه‌ای از مرز مشترک کشور ایران و عراق، که به «دروله» معروف است به یکدیگر متصل می‌شوند.

اورامان یکی از مناطق گردشگری زیبای ایران است که هر ساله گردشگران بسیاری از داخل و خارج از ایران، چه در قالب تورهای کردستان و چه به‌صورت مستقل، از این منطقه بازدید می‌کنند. در سال‌های اخیر بر حجم گردشگران خارجی این منطقه بکر و رویایی افزوده شده است که عمده آن‌ها از کشورهای اسپانیا و آلمان به اورامان بوده‌اند.

اورامانات کجاست؟

اورامانات نام منطقه‌ای در بخش اورامان شهرستان سروآباد در غرب استان کردستان است و از غرب به عراق و از جنوب به استان کرمانشاه محدود می‌شود و جاده‌ای به طول ۷۵ کیلومتر آن را به مریوان وصل می‌کند.

این منطقه بخشی مشترک بین ایران و عراق است و یک دشت پرپیچ‌وخم با رودهای زیبا و گوناگون دارد که بسیار زیبا است. چشمه‌های مشهور این منطقه سیروان و لیله هستند. این دو رود در نزدیکی عراق به هم می‌پیوندند و این پیوندگاه را دروله می‌نامند. خانه‌های شهر به‌طور کلی از سنگ است و به‌صورت خشکه‌چین و پلکانی ساخته شده‌اند، به همین دلیل اورامان را روستای هزار ماسوله هم می‌گویند.

اورامانات از دو قسمت کوچک و بزرگ تشکیل شده است. قسمت کوچک‌ مربوط به شهر حلبچه از توابع کشور عراق است و قسمت بزرگ جزو استان‌های کرمانشاه و کردستان ایران محسوب می‌شود. روستای اورامان تخت مرکز بخش اورامان است و اغلب مردم آن شهرهایی چون تهران، مریوان، سنندج، حلبچه، جوانرود، کامیاران، روانسر و کرمانشاه را محل سکونت خود قرار داده‌اند. این دهکده تاریخی در اصل از سه قسمت به نام‌های هورامان تخت، ژاورو و لهون تشکیل شده است.

مسیر دسترسی به روستای اورامان

برای رفتن به اورامان از تهران و با خودروی شخصی می‌توان با طی کردن مسیر ۶۶۰ کیلومتری و عبور از شهرهای ساوه، همدان و سنندج به سروآباد و سپس به اورامان رسید. از طریق پرواز هم از تهران می‌توان به سنندج رفت و در آنجا از خودروهای مختلف در دسترس برای عزیمت به اورامانات استفاده کرد.

نشانی: کردستان، مریوان، جنوب شرقی شهر مریوان، هورامان تخت (مشاهده روی نقشه)

معنی اورامانات چیست؟

اورامان را هورامان هم می‌گویند. البته این روستا در زبان محلی «هه‌ورامان» نامیده می‌شود. اورامان یا اورامان‌تخت از دو بخش هورا و مان تشکیل شده است. بسیاری بر این عقیده‌اند که هورا همان اهورا بوده است. به این شکل اهورامان یعنی خانه اهورامزدا و اگر هورامان را برگرفته از هور اوستایی در معنای خورشید و مان را در معنای خانه بدانیم، معنای آن خانه و جایگاه خورشید است.

مردم اورامان بر این عقیده‌اند که در گذشته اورامان یکی از شهرهای بزرگ منطقه و دارای مرکزیت و حکومت بوده است؛ آن‌ها نامیدن اورامان با عنوان تخت اورامان را قرینه‌ای بر اثبات این عقیده می‌دانند و معتقد هستند این بدان معنا است که اورامان دارای تخت حکومتی بوده و مرکزیت حکومت محسوب می‌شد. در سال‌های اخیر کاوش‌های باستان‌شناسی در منطقه اورامان انجام شد که سابقه آن را ۶ هزار سال و مربوط به دوره مس دانستند. کتیبه‌ای در اورامان وجود دارد که مربوط به آشور است و این می‌تواند سند دیگری بر باستانی بودن منطقه باشد. برخی معتقدند که سابقه مرکزیت شهری اورامان به دوره ساسانیان می‌رسد.

آداب و رسوم و نام‌هایی که در این منطقه است، نشان از باستانی بودن آن دارد. اما اینکه شهر حتما مربوط به دوره ساسانی باشد، نیازمند اسناد دقیقی است که در حال حاضر، مستندی در این زمینه به دست نیامده است.

تاریخچه روستای اورامانات

بر اساس مدارک برجای‌مانده در نزدیکی دهکده‌های ناو، هجیج و اسپریز مردمانی زندگی کرده‌اند که پیشینه آن‌ها حدود ۴۰ هزار سال تخمین زده شده است و در زمان پارینه‌سنگی بوده‌اند. از این دوره تاریخی، وسایل انسان‌های غارنشین، باقی‌مانده اجاق و تعدادی استخوان که شبیه به اسکلت بز کوهی است، در غارهای مرو و گیلان پیدا شده است. همچنین استخوان‌های انسان‌های نئاندرتال در غارهای شانیدر و بیستون کشف شده است که گفته می‌شود قدمت‌شان به بیش از ۴۰ هزار سال می‌رسد. به‌مرور زمان انسان‌هایی به این دهکده مهاجرت می‌کنند که بازمانده‌ آن‌ها در غاری به نام کناچه یافت شده است.

جالب است بدانید که محققان در حوالی دهکده روآر مدارکی از جمله یک گور وسیع از جنس سنگ با سقفی به‌صورت گنبد و تعدادی خانه را پیداکرده‌اند که نشان می‌دهد انسان‌هایی در عصر آهن در این ناحیه زندگی کرده‌اند و پیشینه‌ی آن‌ها را بیش از ۳۰۰۰ هزار سال تخمین زده‌اند. این یافته‌ها از تاریخی‌ترین آثار این منطقه به‌حساب می‌آید و معماری آن به ناحیه غرب زاگرس مربوط می‌شود. چراکه طراحی و ساخت آن به‌شکل خشکه چین است و نیز نزدیک روستای تنگی ور کتیبه‌ای یافت شده که گویا از دوران آشوری‌ها به یادگار مانده است. تصاویری از فرمانروای آشوری‌ها به اسم «سارگون دوم» روی این کتیبه حکاکی شده و همچنین سنگ‌نوشته‌ای به خط میخی یافت شده که بعد از ترجمه آن به‌وسیله کارشناسان، بر موضوع حمله‌های فرمانروای آشوری‌ها به مناطق اورامان و زاگرس اشاره شده است.

باستان‌شناسان تعدادی پوست حیوانات را در این روستا پیدا کرده‌اند که معتقد هستند قدمت آن‌ها مربوط به دوران اشکانیان و سلوکیان است و به زبان پهلوی و یونانی روی آن‌ها حکاکی شده است. تمام این آمار تاریخی در داخل ظرفی بوده‌اند که گفته می‌شود شخصی به نام دکتر سعید کردستانی آن‌ها را به انگلیسی‌ها هدیه می‌دهد و آن‌ها این اشیای با ارزش را در موزه کشورشان نگهداری می‌کنند. به نظر می‌رسد در آن زمان، مردم اسناد خریدوفروش خود را روی پوست حیوانات می‌نوشتند و این پوست‌های کشف‌شده در اصل سند معامله‌ خریدوفروش زمین بین دو نفر بوده و اسامی افرادی که در معامله حضور داشته‌اند، به نام شاهد روی آن‌ها نوشته شده است. محققان قدمت این پوست را حدود ۱۲۰ سال پیش از میلاد تخمین زده‌اند.

آب و هوا و پوشش گیاهی اورامانات

آب‌وهوای منطقه اورامان کوهستانی است. این منطقه چشمه‌ها و چراگاه‌های بسیاری دارد. در دامنه کوه‌های اورامان باغ‌های زیبایی وجود دارد که سبب شده دامداری در کنار باغداری پیشه اصلی مردم شهر باشد.

در این منطقه گونه‌های جانوری و گیاهی متعدد و بسیاری مشاهده می‌شود. درختان بلوط، پسته وحشی، گردو و انجیر از درخت‌های این منطقه و گیاهان ریواس، کنگر، ترشکه و... نیز از پوشش‌های گیاهی این منطقه‌اند.

این سرزمین زیبا علاوه بر کوهستانی بودنش، جنگل‌های بزرگ و سرسبزی دارد و درختانی نظیر بلوط، زالزالک و گلابی وحشی در این جنگل‌ها قد علم کرده و زیبایی این منطقه را دوچندان کرده‌اند. به نظر می‌رسد اهالی این منطقه از قدیم تابه‌حال، برای گرم کردن خانه‌ها و طبخ غذا از چوب درخت‌های این جنگل‌ها استفاده می‌کرده‌اند.

مردم اورامانات

اورامان تخت در ابتدا روستا بود، اما در سال‌های اخیر با داشتن ۵۴۰ خانوار و جمعیت ۲۸۰۰ نفر در سال ۱۳۹۰ به مرکز بخش تبدیل شد. مردم منطقه اورامان به زبان اورامی سخن می‌گویند که یکی از گویش‌های گورانی است و زیرگروهی از گویش‌های شمال غرب ایران است. مردم اورامان مسلمان هستند و مذهب آن‌ها سنی است. با این وجود در این منطقه آیین‌های مربوط به ایران باستان رایج است و در حافظه تاریخی مردم باقی‌مانده و پاس داشته شده است.

مردم اورامان لباس‌های محلی کردی خاص خود را دارند. مردان کرد این منطقه چوخه، پانتول، ملکی شال، دستار، فرنجی و کله‌بال و زنان آن جانی، کلنجه، شال، کلاه و کلله می‌پوشند. این لباس‌ها با زیورالات تزیین شده و رنگ‌های خاصی دارند. صنایع دستی شهر اورامان گلیم، سجاده، نمد، گیوه، ظرف‌های چوبی و... است.

معماری روستای اورامانات

معماری پلکانی اورامان تخت و خانه‌های دیدنی آن، روستا را به‌شکل هرم‌گونه درآورده است که در راس این هرم قلعه‌ای باستانی قرار دارد. معماری پلکانی این خانه‌ها باعث شده است تا به روستای هزار ماسوله مشهور شود و به شکلی است که حیاط هر خانه پشت‌بام خانه‌ای دیگر است. معماری اورامانات و سرسبزی این منطقه کوهستانی رویایی، گویی پله‌هایی به‌سمت بهشت را تصویر می‌کند.

مراسم پیرشالیار در اورامانات

اورامان تخت علاوه بر داشتن جاذبه‌های طبیعی و معماری جذاب دارای جاذبه‌های معنوی خاصی از جمله کوچ‌های ییلاقی و مراسم سالانه پیر شالیار در زمستان است. اهالی اورامان در این مراسم با لباس‌های کردی خاصی حاضر می‌شوند و موسیقی‌های عرفانی و مراسم خاص پختن آش و... را برگزار می‌کنند. گفته شده پیر شالیار یکی از بزرگان منطقه اورامان بوده که به ترویج اسلام در این منطقه مشغول بوده است و مردم برای بزرگداشت وی هر ساله دو مراسم در دو فصل سال برگزار می‌کنند.

آنچه در این مراسم نظرها را به خود جلب می‌کند، آداب و رسومی است که در این بزرگداشت به چشم می‌خورد. در این آداب و رسوم، ریشه‌هایی از باورهای زرتشتی و باستانی دیده می‌شود که نشان از قدمت تاریخی اورامان و ماندن رسوم خاص باستانی این منطقه در اذهان تاریخی مردم دارد. برخی نیز این مراسم را مربوط به آداب باستانی مردم می‌دانند که بعدها با اعتقادات اسلامی گره خورده است. مقبره پیر شالیار که از مریدان عبدالقادرگیلانی بوده است، در انتهای جاده آسفالته اورامان قرار دارد. این مراسم شامل ذبح دام قربانی، دف زنی، نوعی رقص، خوردن آش، و شب‌نشینی و خواندن شعر و دعا است.

جاهای دیدنی اورامانات

رودخانه سیروان که در جنوب غربی استان کردستان جريان دارد، پس از دريافت آب از بخش‌های جنوب‌غربی، غرب و مركز استان مانند قشلاق، گاوه‌رود و گردلان تبدیل به سیروان می‌شود. بخش عمده اين رودخانه در شهرستان سروآباد و منطقه باستانی اورامان جريان دارد و سپس در خاک عراق پس از پيوستن به رودخانه دياله، وارد رود بزرگ دجله می‌شود. در واقع اين رود طولانی‌ترين رودخانه استان کردستان است. حواشی اين رود بسيار زيبا و بستر و كناره‌های آن زيستگاه انواع پرندگان و ماهيانی است كه از لحاظ بهره‌برداری تفريحی و توريستی بسيار کاربردی هستند.

بهترين مسير و چشم‌انداز برای ديدن عظمت و زيبایی سيروان فاصله بين روستاهای اسپريز تا هجيج است كه به‌علت قرارگيری جاده شنی در راستای رودخانه دارای ايستگاه‌های مهم و باارزش بصری فوق‌العاده برای فراغت، عكاسی و تصويربرداری است. اين رودخانه به‌علت خروشان بودن، محل تمرين و مسابقات قايقرانی داخلی و خارجی نیز است.