تعطیلی سینماهای کشور به مناسبت شب های احیا و شهادت امام علی(ع) جزئیات برنامه‌های تلویزیون در شب‌های قدر واکنش معین به انتشار اخباری درباره رفت و آمد پنهانی‌اش به ایران قسمت آخر فصل چهارم «زیرخاکی» امشب پخش می‌شود (۸ فروردین ۱۴۰۳) احسان علیخانی از آغاز تولید فصل دوم جوکر خبر داد دفتر واشنگتن «ایران اینترنشنال» تعطیل شد + عکس ضرغامی: ایران، ارزان‌ترین بلیط اماکن گردشگری را دارد اسکارلت جوهانسون وارد «دنیای ژوراسیک» می‌شود؟ سعید راد در بیمارستان بستری شد فروش ۷ میلیارد تومانی سینما‌های خراسان رضوی در هفته اول ۱۴۰۳ برنامه تعطیلی سینما‌های کشور در شب‌های قدر شعرخوانی شاعران در محضر رهبر انقلاب + فیلم و متن برگزاری نشست علمی و فرهنگی «حسنه ماندگار» در مشهد واکنش قاضی شهریاری به اظهارات یکتا ناصر در اینستاگرام چه بود؟ قسمت چهاردهم ویژه‌برنامه افطار «هلال» امشب پخش می‌شود (۶ فروردین ۱۴۰۳) + تیزر انتشار اولین تصاویر از «اریک»، سریال جدید نتفلیکس | عروسک‌گردانیِ بندیکت کامبربچ یکتا ناصر و منوچهر هادی در دادسرای جنایی + عکس آمار پرفروش‌ترین فیلم‌ها در سینما‌های خراسان‌رضوی طی هفته‌ای که گذشت (۵ فروردین ۱۴۰۳) قسمت سیزدهم ویژه‌برنامه افطار «هلال» امشب پخش می‌شود (۵ فروردین ۱۴۰۳) + تیزر
سرخط خبرها

تأملاتی درباره ساخت مسجد النبی (ص) در دوره نبوی

  • کد خبر: ۸۵۰۲۱
  • ۰۲ آبان ۱۴۰۰ - ۰۷:۵۰
تأملاتی درباره ساخت مسجد النبی (ص) در دوره نبوی
دکتر سعید طاوسی‌مسرور - عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی

زمانى‌که رسول خد‌ا (ص) وارد یثرب شد، همه طوایف و افراد سرشناس این شهر مایل بودند حضرت به منزل ایشان وارد شود و هریک از آنان دوست داشتند میزبان ایشان باشند؛ اما آن حضرت فرمود در جایى توقف خواهد کرد که شترش زانو بزند. شتر در زمینى که اکنون مسجد است، زانو زد؛ بنابراین پیامبر (ص) مسجد را در جایی ساخت که مورد رضایت همگان قرار گرفت. ازاین‌رو شاید نیازی به تأکید بر این نکته نباشد که مسجد تجلی وحدت اسلامی است و نباید خود منشأ اختلاف شود.

چندى پس از ورود رسول‌خدا (ص)، سنگ بناى مسجد مدینه نهاده شد و همه اصحاب، از زن و مرد، با اشتیاق شروع به ساخت مسجد کردند. خود رسول خدا (ص) نیز با تمام توان در ساخت مسجد شرکت کرد. نحوه ساخت مسجد می‌تواند این پیام را برای ما داشته باشد که مساجد باید مردمی باشد و حتی به دست مردم ساخته شود و حتی اگر حکومت متولی ساخت آن شده است، مردم در ساخت آن مشارکت کنند.

محلی که پیامبر (ص) در آن مسجد را احداث کرد، در قیاس با طول و عرض منطقه، نقطه میانى به حساب مى‌آمد و ظاهرا این قضیه از دلایل اصلى انتخاب این نقطه براى مسجد بوده است. ساخت مسجد سبب شد جمعیت زیادى از مهاجران و حتى ساکنان محلات دیگر، در اطراف مسجد خانه‌‏هایى بنا کنند.

به‌دنبال این امر بود که شهر در اطراف مسجد شکل گرفت. این نکته می‌تواند در ساخت مسجد جامع و حتی مساجد محلات مد‌نظر قرار گیرد و از نظر نظم شهرسازی نیز جالب توجه است که مرکز شهر و مرکز محلات با مسجد مشخص شود.

مسجدى که رسول‌خدا (ص) بنا کرد، از جهات زیادى با آنچه امروز در جاى آن ساخته شده است، تفاوت دارد؛ زیرا در زمینى محدودتر و با بنایى ساده‌‏تر و خلوص بیشتر بنا شده بود. مساحت مسجد در حدود ۱۰۵۰‌متر‌مربع و ارتفاع آن ۷۵/۱‌متر بود، به‌طورى‌که سر برخى افراد به سقف می‌رسید.

نخستین بناى آن از شاخ و برگ و تنه درخت نخل بود و از سال چهارم هجرى، دیوارهاى خشتى و گِلى و پایه‌هایى از تنه درختان خرما برای آن بنا شد. سقف مسجد هم با برگ‌ها و شاخه‏‌هاى درختان به‌ویژه نخل پوشانده شد؛ به‌طورى‌که هنگام باران، آب بر سر و صورت نمازگزاران می‌ریخت و زمین زیر پیشانى رسول خدا (ص) و اصحاب، گِلى بود.

با‌وجود‌این وقتى یاران گفتند که «اجازت فرما تا سقف مسجد را خاک‌ریزى و گل‌اندود کنیم»، پیامبر (ص) مخالفت کرد و فرمود سقف آن باید مانند «سایبان موسی» باشد. بیهقى در «دلائل‌النبوه» روایت می‌کند که «انصار مالى را جمع‌‏آورى کردند و به حضور پیامبر (ص) آوردند؛ و پیشنهاد کردند که مسجد را بازسازى و زیور نمایند؛ و گفتند تا چه هنگام باید زیر این سقف که پوشال خرما است، نماز بگزاریم؟» پیامبر (ص) فرمود: «سقف مسجد برادرم موسى نیز همچنین‏ بود؛ و من از روش او بر‌نمی‌‏گردم.»

یکى از بناهایى که هم‌زمان با ساختن مسجد احداث شد، دو حجره یا به تعبیر امروزین، خانه، در دیواره شرقى مسجد بود. این دو حجره براى سکونت رسول‌خدا (ص) و همسرانش، سوده و عایشه، ساخته شده بود. پس از مدتی بر تعداد این حجرات افزودند. اصحاب دیگر نیز هرکدام که توانایى داشتند، حجره‏‌اى در‌کنار مسجد ساختند. حجره‌ها درهایى به مسجد داشتند و در وقت نماز اصحاب از همان در وارد می‌شدند. اما در سال سوم به امر الهی دستور داده شد تا این در‌ها بسته شود، مگر درِ خانه امام على (ع).

در بناى آغازین و زمان پیامبر (ص)، سه در براى مسجد ساخته شد. در بخش شرقى، باب جبرئیل بود، که زمانى «باب آل عثمان» و «باب‌النبى» نیز نامیده می‌‏شد. البته باب جبرئیل فعلى، دقیق در‌برابر درِ قدیمی قرار ندارد و قدرى شمالی‌‏تر از محل اصلى آن است. باب غربىِ مسجد، «باب عاتکه» است که در حال حاضر به «باب‌الرحمه» مشهور است.

نام‌گذارى این در به «باب رحمت» بر‌پایه حدیثى از رسول خدا (ص) است که شخصى از این در وارد شد و از خداوند طلب نزول باران کرد و پس از هفت روز، به خواسته همان شخص، که از همین در‌آمده بود، تقاضاى قطع باران شد. در سوم هم تا پیش از تغییر قبله، در دیواره جنوبى مسجد در میان محراب حضرت و حجره شریف بود که بعد‌ها با تغییر قبله، به دیوار شمالى منتقل شد.

مسجد‌النبی (ص) در دوره نبوی، پناهگاه نیازمندان و بی‌پناهان بود؛ چنان‌که گروهی از مهاجران فقیر در قسمتى از مسجد به نام صفه که براى آنان در‌نظر گرفته شده بود، اسکان داده شدند. این محل، سقفى داشت تا آنان از تابش خورشید در‌امان باشند و بتوانند در سایه آن بیاسایند. زمینى که به اهل صفه اختصاص داده شده بود، مساحتى ۹۶‌مترى و مسقف بود که در منتهی‌الیه شرقى مسجد و به‌عبارتى در انتهاى مسجد، کناره دیواره شمالى آن قرار داشت.

امروزه در مسجد‌النبی در محلى که رسول خدا (ص) در آنجا نماز مى‏‌گزارد و پیشانى خویش را به‌عنوان سجده در‌برابر حق‌تعالى بر خاک مى‌نهاد، با محراب مواجه می‌شویم. محراب به‌معناى صدر و بالاى مجلس است و از نظر سابقه دینى، مربوط به محراب‏‌هایى است که در کلیسا‌ها بوده است. محل نماز رسول‌خدا (ص) کاملا مشخص است و در اینکه محل آن، همین محراب فعلى است، تردیدى وجود ندارد.

البته در زمان پیامبر (ص) و تا چند دهه بعد، چیزى به نام محراب وجود نداشت و مسلمانان تنها با نام آن که در قرآن آمده و مربوط به حضرت مریم (س) است، آشنا بودند. زمانى‌که ولید دستور توسعه مسجد را داد و عمر بن‌عبد‌العزیز آن را اجرا مى‌کرد، در جایگاه نماز رسول خدا (ص)، محرابى ساخته شد. چنین اقدامى به تقلید از آنچه در کلیساهاى نصارا در شام بوده است، صورت گرفت.

بناى نخستین مسجد و توسعه‌هاى بعدى آن، تا زمان ولید بن‌عبد‌الملک، هیچ‏‌گونه مناره‌‏اى را نشان نمى‌‏دهد. در آن زمان مؤذن تنها بر بام مرتفعى قرار مى‌گرفت و نداى اذان سر‌مى‌داد. به دستور ولید، چهار‌مناره بر چهار گوشه مسجد‌النبى ساخته شد. این مناره‌ها در گذر زمان، جاى خود را به مناره‏‌هاى بزرگ‌تر و مستحکم‌‏ترى داد. مناره‏‌هاى جدید به دستور سلطان قایتباى ساخته شد که در توسعه جدید، برخى از آن‌ها از میان رفت و برخى باقى ماند و مناره‌‏هاى جدیدى نیز براى مسجد ساخته شد.

گزارش خطا
ارسال نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
پربازدید
{*Start Google Analytics Code*} <-- End Google Analytics Code -->