روزی روزگاری موبایل؛ داستان آنتن دهی تلفن‌های همراه از مشهد تا خواجه اباصلت

لیلا کوچک‌زاده | شهرآرانیوز؛ مشهدی‌ها ۱۰۳ سال پیش، صاحب تلفن ثابت و نزدیک به ۳۰ سال قبل، هم زمان با چند شهر ایران، موبایل دار می‌شوند. درواقع گوشی و خط در ساختاری واحد با نام موبایل در دهه ۷۰ به ما معرفی، در دهه ۸۰ فراگیر شد و در این برهه از تاریخ که ایستاده ایم، در زندگی ما ریشه دوانده است؛ به طوری که اگر نباشد، احساس فلج بودن می‌کنیم. امروز، روز اختراع تلفن همراه در جهان است. ۴۹ سال پیش در چنین روزهایی، مارتین کوپر، یکی از مدیران شرکت موتورلا، اولین تماس تلفنی را با موبایل برقرار کرد.

طول این گوشی بی سیم، ۲۵سانتی‎متر و وزن آن، حدود یک کیلوگرم بود. این حکایت در مشهد، اما ۳۰ ساله است؛ مشهدی‌هایی که نخستین گوشی‌های واردشده به بازار را در دست گرفته اند، حالا درباره آن گوشی‌ها که از قضا اسباب مباهات و فخرفروشی هم بوده، اصطلاحات طنزگونه‌ای مثل «یک تکه آجر»، «گوشت کوب» و ... را به کار می‌برند. در این گزارش، ضمن بهره گیری از اطلاعات سایت‌های مربوط به مخابرات ایران، با چند تن از کسانی که صاحب اولین خط و تلفن در مشهد بوده اند، گفتگو کرده ایم.

گوشی‌هایی که اندازه یک آجر بود!

«اولین گوشی‌ها و سیم کارت‌های مشهد را در اوایل دهه ۷۰، مخابرات با قیمت حدود ۴۶۰ هزار تا ۶۰۰ هزار تومان به صورت ثبت نامی واگذار می‌کرد. این عدد در بازار تا ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان هم می‌رسید.» این جملات را بین حرف‌های آقای شیرین زاده، یکی از کسبه قدیمی خیابان آبکوه، می‌شنویم. او می‌گوید: با این عدد همان زمان می‌شد در منطقه‌ای خوب از مشهد خانه خرید. آن طور که شیرین زاده می‌گوید، وقتی اولین موبایل به مشهد آمد، گزارش آن، عکس روی جلد روزنامه خراسان شد: یک خودرو ۴۰۵ بعد از چهارراه شهدا به سمت حرم مطهر ایستاده است. یک موبایل هم در محل رادیو ضبط ماشین نصب است. روزنامه خراسان هم می‌نویسد: «اولین موبایل در مشهد واگذار شد.»

او این نکته را هم به صحبتش اضافه می‌کند که اولین گوشی‌های همراه بیشتر از خواجه اباصلت آنتن نمی‌داد.
امیرعباس قندچی، شهروند مشهدی، نیز می‌گوید: سال ۷۶ سیم کارت گرفتم. فکرش را بکنید؛ آن زمان آن قدر این موضوع مهم بود که دونفر از اداره مخابرات، گوشی را برایم آوردند و تحویل دادند. گوشی اندازه یک آجر بود. نصفه آجری هم پشتش داشت که باتری یدکی اش بود که دوبرابر گوشی‌های الان بود! مارکش «ساجن» بود، مربوط به کارخانه صاایران. سیم کارت و گوشی را به ما تحویل دادند و ما با ذوق و شوق امتحانش کردیم. اکثر خط‌ها هم آنتن نمی‌داد.

مهدی سودآوری هم خاطره‌ای از سال ۱۳۷۶ دارد؛ همان زمانی که تازه گوشی‌ها آمده و به قول او به اندازه تلفن‌های بیسیم داخل خانه بودند. او می‌گوید: پدر یکی از هم کلاسی هایم موبایل داشت. پسرش یواشکی آن را آورده بود مدرسه. ما هم در تعجب که مگر می‌شود تلفنی بدون سیم، هر جای شهر کار کند! همه بچه‌ها دورش جمع شده بودیم که موبایل که می‌گویند، این است؟! مریم خدیوی، خبرنگار قدیمی روزنامه خراسان، از خوش شانس‌هایی است که در سال ۱۳۷۹، اولین گوشی موبایل خود، نوکیا، را از صنف خودشان دریافت می‌کند. درواقع در قرعه کشی صنفشان برنده می‌شود و گوشی نوکیا را که بین مردم به گوشی‌های شبیه «گوشت کوب» معروف هستند، تحویل می‌گیرد.

گوشی تخم مرغی

خانم سیرجانی به خوبی اولین گوشی موبایلش را که سال ۸۲ از خیابان احمدآباد خریده است، به یاد دارد؛ یک گوشی سامسونگ تاشو که اندازه صفحه مانیتورش ۵ سانتی متر در ۳ سانتی متر بوده است و به خاطر ابعاد کوچکش به آن گوشی تخم مرغی می‌گفتند. او می‌گوید: آن زمان افراد بیشتر سر چشم وهم چشمی گوشی می‌خریدند.

او ادامه می‌دهد: گوشی من نقره‌ای بود و هنوز دارمش. خطش ثبت نامی بود و آن را یک میلیون و خرده‌ای خریدم. بعد از یک سال بود که فهمیدم می‌توانم عکس افراد را به جای شماره شان روی صفحه مانیتور بیندازم. همه گوشی هایم را دارم، مگر اینکه آن را از من دزدیده باشند.

پروانه رضازاده هم می‌گوید: سال ۱۳۸۳، صاحب گوشی شدم؛ البته یک سال منتظر بودم تا گوشی آیفون ۳g از آمریکا به دستم برسد. وقتی هم به دستم رسید، توی مشهد، هیچ فردی کار با آن را نمی‌دانست و نمی‌توانست چیزی روی آن نصب کند.
آقای کوه کن زاده هم سال ۸۴ زمانی که سوم دبیرستان بوده است، گوشی Nokia۷۶۱۰ را با پول زحمت کشی خودش می‌خرد. می‌گوید: آن زمان این طور بود که انگار من پول دوتا موتورسیکلت نو را داده ام تا یک خط و گوشی بخرم. گوشی را ۲۴۰ هزار تومان می‌خرد و خط را هم ۴۰۰ هزار تومان.

تغییر از ۹۱۱ به ۹۱۵

مسلم رزاقی از مشهدی‌هایی است که صاحب اولین خط و موبایل در مشهد می‌شود، آن هم زمانی که هنوز در مشهد حتی موبایل فروشی هم وجود نداشته و فقط اداره مخابرات، خدمات مربوط به تلفن همراه مانند خط تلفن و گوشی همراه را ارائه می‌کرده است. او تصمیم می‌گیرد برای زمان‌هایی که بیرون از شهر در کارخانه اش است، یک گوشی همراه داشته باشد، گرچه این تلفن‌ها خارج از شهر آنتن‌ نمی‌دادند.

آن طور که آقای رزاقی تعریف می‌کند، آن سال، سهم هر مرکز استان، ۵۰ خط تلفن و گوشی همراه با کد ۹۱۱ بوده است، اما این خطوط به راحتی به افراد واگذار نمی‌شود. آقای رزاقی به سفارش مجری این طرح، صاحب یک خط و گوشی موبایل می‌شود، آن هم گوشی زیمنس s۳. گوشی و خط با قیمت ۶۴۰ هزار تومان واگذار می‌شود که به گفته او آن زمان مبلغ زیادی محسوب می‌شده است. پس از تحویل گوشی ها، اداره مخابرات برای آن‌ها درباره کار با گوشی، جلسه آموزشی برگزار می‌کند.

این شهروند مشهدی همچنین بیان می‌کند که در کل ایران، سیم کارت‌ها با پیش شماره ۹۱۱ واگذار می‌شده است. در مشهد هم اوایل، پیش شماره همین ۹۱۱ بوده است، اما با گسترش پوشش آن، پیش شماره‌ها تغییر کرد و کد هر شهری در تغییر عدد شماره ۹۱۱ اثر گذاشت؛ چنان که باتوجه به کد تلفن‌های ثابت مشهد که ۰۵۱ است، پیش شماره ۹۱۱ را به ۹۱۵ تغییر می‌دهند؛ تهران هم ۹۱۲ شد و ۹۱۱ نصیب شمالی‌ها می‌شود.

به گفته رزاقی این گوشی‌ها آن قدر قوی بودند که وقتی از مقابل کلانتری، اورژانس یا آتش نشانی عبور می‌کردی، تماس‌های این سازمان‌ها را می‌شنیدی. همین هم می‌شود که دوسال بعد، مخابرات فراخوانی می‌دهد و گوشی‌ها را تحویل می‌گیرد. اگر هم کسی حاضر به بازگرداندن گوشی تلفن نیست، خطش را قطع می‌کنند. اما مخابرات به جای گوشی‌های زیمنس s۳، گوشی زیمنس s۴ می‌دهد که هم کوچک‌تر است و هم سبک تر.

موبایل را که درمی آوردم، فکر می‌کردند استاندارم!

خاطره جالب آقای رزاقی از داشتن این گوشی‌ها به اوایل دهه ۷۰ برمی گردد؛ «این خط‌ها به خط مدیر‌کُلی معروف بود؛ به طوری که وقتی گوشی موبایل را از جیبم درمی آوردم، همه فکر می‌کردند استاندار یا فرماندار هستم!» و جالب‌تر اینکه هنوز همان خط سه دهه گذشته را در اختیار دارد و از آن استفاده می‌کند.

آقای نمازی خواه، صاحب فروشگاهی در محله سعدآباد، نیز هنوز اولین گوشی‌ای را که مخابرات به او تحویل داده است، در اختیار دارد و به قول خودش پارتی داشته است که مخابرات این گوشی را از او پس نمی‌گیرد. ظاهرا در زمان‌هایی که گوشی هایشان مشکل پیدا می‌کند، از گوشی زیمنس قدیمی استفاده می‌کنند. او هم می‌گوید: این گوشی و خطش را ۵۰۰ هزار تومان خریدم، زمانی که گوشت کیلویی ۲ هزار تومان بود. او همچنین از طرح جلد مجله گل آقا یاد می‌کند که چوپانی را با موبایلی در دست نشان می‌داد که می‌گفت: «بز مش حسن سرفه هم می‌کند؟»

پیجر در رقابت با موبایل

پیش از فراگیرشدن موبایل در مشهد دو اتفاق می‌افتد. دو شرکت برای فروش دستگاه و سیم کارت‌های خود با قیمتی ارزان پیشدستی می‌کنند. این موضوع را آقای شیرین زاده در خاطر دارد؛ چون خودش از کسانی بوده است که هر دو خط و دستگاه را خریداری می‌کند. می‌گوید: سال ۱۳۷۸ در مشهد یک شرکت که از جدی شدن داستان موبایل بیمناک بود، تبلیغات گسترده‌ای برای فروش پیجرهایش که کاربردشان در بیمارستان بود، انجام داد. تصور مردم از موبایل در آن زمان، همین پیجر‌ها بود. زمانی که قیمت خط و موبایل در بازار، ۳ میلیون تومان بود، این شرکت با ۱۷۰ هزار تومان، پیجر به مردم واگذار می‌کرد و مردم برای خریدش صف می‌کشیدند.

نکته اینجاست که در تبلیغات پیجر نوشته بودند قابلیت ارتباط پیام صوتی را هم دارد، اما در عمل این گونه نبود. درواقع افراد مختلف با یک سرشماره تماس می‌گرفتند و پیامشان در قالب دوسه کلمه، برای مخاطبشان از طریق این سرشماره، روی پیجر فرد موردنظر نوشته می‌شد. آن طور که شیرین زاده می‌گوید، ۹۹ درصد این پیام‌ها به مخاطب نمی‌رسید.
درهرصورت این شرکت بعد از دوسه ماه فعالیت، بارش را بست و مهاجرت کرد، درحالی که توانسته بود به تعداد زیادی از مشهدی‌ها پیجر بفروشد.

اما شرکت بعدی تالیاست. درحالی که همچنان در دهه ۸۰ قیمت سیم کارت بالاست، شرکت تالیا ازطریق روزنامه خراسان برای فروش سیم کارت ارزان تبلیغ می‌کند. آقای شیرین‌زاده می‌گوید: محل ثبت نام، بولوار مدرس قبل از خیابان چهارطبقه بود. خط را به مبلغ ۱۴۰ هزار تومان می‌فروختند. بنده چهار خط ثبت نام کردم که عصر همان روز ثبت نام، دو سیم کارت به من تحویل دادند. این سیم کارت‌ها را که اعتباری بودند، تا ۴۰۰ هزار تومان هم می‌شد در بازار فروخت.

نگاهی به تاریخ گوشی‌های همراه در ایران

یازده دوصفر دوست‌داشتنی

۱۹ مرداد سال‌۱۳۷۳ روز بهره‌برداری از اولین فاز شبکه تلفن همراه درکشور است. این روز شرکت ارتباطات سیار ایران با نام تجاری «همراه اول» در تهران با ظرفیت ۹۲۰۰ شماره، بهره‌برداری را شروع می‌کند. درواقع بهره‌برداری با واگذاری چهار سیم‌کارت به نهاد ریاست‌جمهوری، شکل رسمی به خود می‌گیرد.
وزیر پست و تلگراف و تلفن در دوره ریاست‌جمهوری مرحوم هاشمی‌رفسنجانی، سید محمدغرضی است.

یکی از افتخارات جناب غرضی در مناظرات ریاست‌جمهوری در سال‌۱۳۸۸ این عنوان شد که موبایل را به ایران آورده است و اگر رئیس‌جمهور شود، نسل‌های بعدی‌اش را هم خواهد آورد. در‌هرصورت به‌دنبال استقبال بی‌نظیر و غیرمنتظره مشترکین از این فناوری، شرکت مخابرات ایران، در‌صدد گسترش پوشش آن از تهران به کل کشور برآمد؛ به‌طوری‌که در پایان سال‌۸۲، این شبکه دارای ۳ میلیون و ۴۵۰ هزار مشترک بود که این عدد امروز به حدود ۱۲۴ میلیون سیم‌کارت متعلق به این شرکت رسیده است.

اما در دهه ۷۰ که موبایل به ایران وارد شد، ۲۰ سال از رواج و گستردگی استفاده از آن در جهان می‌گذشت.
نوکیا اولین شرکتی بود که گوشی تلفن همراه را به ایران آورد. پس از آن شرکت‌های زیمنس، آلکاتل، اریکسون و صاایران در این زمینه فعالیت می‌کردند. گوشی‌های اولیه به لحاظ ظاهری تفاوت چندانی با هم نداشتند و همه بزرگ و سنگین بودند. قیمت گوشی‌ها هم زیاد بود. اما نوع نوکیا ۱۱۰۰ به‌دلیل استقامت زیاد و بازی معروف کرم، پرطرفدار شد؛ چون خودش نوعی آتاری دستی حساب می‌شده است. مجموعه گوشی‌های سونی‌اریکسون هم معروف بودند. فناوری این گوشی‌ها، قبل از بلوتوث بود؛ یعنی (Infrared) یا همان مادون قرمز. بدین‌صورت که می‌بایست دو نقطه دو گوشی را مقابل همدیگر قرار داد و فایل‌ها از‌طریق مادون قرمز انتقال داده می‌شد.