سعیده ساجدی نیا - «بنزینی که میزنم کمتر از پولی است که میدهم»، «به ملت هوا میفروشند»، «قبل از اینکه دستگاه را صفر کنند بنزین میزنند و از ۲ نفر پول یک بنزین را میگیرند» و...
همین پیامکها کافی است تا با ۱۳ بطری یک و نیم لیتری راهی ۱۳پمپ بنزین در ۱۳ منطقه شهر شویم گرچه در منطقه ثامن پمپ بنزین وجود ندارد و در منطقه ۵ نیز موفق به پیدا کردن مسیر تنها پمپ بنزین آن نمیشویم! بطریها را در ماشین جای میدهیم و راهی اولین پمپ بنزین میشویم. در مسیر به موضوع کم فروشی بنزین که هراز گاهی موضوع روز رسانهها شده است فکر میکنم. موضوعی که همیشه حرف و حدیثهایی درباره اش مطرح بوده، اما مسئولان هرگز آن را تأیید نکرده اند. پیش از این با برخی از مردم در این باره صحبت کرده بودیم که برخی از وجود آب و هوا در بنزین گله و عدهای هم برخی کارگران جایگاهها را متهم به تخلف میکردند. برای یکی از این مشتریها پیش آمده بود که سوخت گیری را برعهده کارکنان گذاشته بود و در ازای ۴۰ لیتر بنزین پول ۴۵ لیتر بنزین را پرداخته بود. اما موضوع تنها گلههای مردمی نیست، حتی وزیر نفت کشور هم اوایل سال ۱۳۹۵، جایگاه داران را به کم فروشی متهم کرده و گفته بود هرسال ۳۰۰ تا ۴۰۰ نفر از مدیران جایگاهها به زندان میروند که عمده دلایل آن پرداخت نکردن بدهی به شرکت نفت، مخلوط کردن گازوئیل با بنزین و کم فروشی است. این روزها هم دست به دست شدن یک ویدئو در فضای مجازی به این ماجرا دامن زده است. در این ویدئو میبینیم بطری آب معدنی یک ونیم لیتری در حالی از بنزین پر میشود که نشانگر، ۳ لیتر بنزین را نشان میدهد و مشخص نیست دلیل آن وجود هوا در بنزین یا خراب بودن دستگاه نازل است.
سرریز میشود و لباست بو میگیرد!
در پمپ بنزین آبکوه قرار است یک بطری یک ونیم لیتری را پر کنیم، اما کارگر نازل ۴۶۰/۱ لیتر بنزین میزند و در مقابل اعتراض من میگوید: «سرزیر میشود و سر و لباست بو میگیرد؛ از نظر هزینه هم عین همین عدد قرار است کارت بکشی، پس چیزی را از دست نمیدهی!»
این اتفاقی است که در بیشتر جایگاههایی که در فهرست گزارشمان قرار دارند رخ میدهد، چنان که در پمپ بنزین منطقه ۲ هم با همین موضوع برخورد میکنیم و با پاسخ «پولی که میدهید به اندازه بنزین است نه بیشتر» روبه رو میشویم. تا اینجای کار خیلی مسئله حادی پیش نیامده است و یا دست کم ما با آن برخورد نداشته ایم. مقصد بعدی ما پمپ بنزینی است که نشانی اش را از میان گلهها و شکایات مردمی به دست آورده ایم. در این جایگاه تفاوت رنگ با نمونههای قبلی توجهمان را به خود جلب میکند و وقتی از کارگر نازل درباره رنگ مایل به سبز آن پرس و جو میکنیم، میگوید: «رنگ سبز یعنی بنزین، یورو ۴ است و رنگ مایل به قرمز، بنزین معمولی است!»
۶۲ لیتر بنزین در باک پژو ۲۰۶!
در جایگاه بعدی به موضوع دیگری برمی خوریم که بیشتر مربوط به جایگاه ویژه موتور سیکلت هاست. در این جایگاه در حالی که موتورسواران پشت سر هم صف کشیده اند و همگی عجله دارند، به مانیتور نازل دقت میکنیم که صفر نشده است. وقتی نوبت به ما میرسد، هنوز به عدد روی مانیتور نگاه نکرده، کارگر شروع به پر کردن بطری میکند. به او اعتراض میکنیم و میگوییم: «چرا صفر نکردید؟!» نگاهی متعجبانه میکند و میگوید: «نگران نباش خانم؛ صفر هم نکرده باشم، ظرفیت بطری شما مشخص است!».
اما مسئله مهم در این میان بی توجهی مشتریان نسبت به برخی اصول مانند صفر کردن مانیتور است؛ انگار یکی دو لیتر کم و زیاد، خیلی تفاوتی برایشان ندارد. در جایگاه بعدی به کارگری که پای نازل ایستاده است فقط این را میگویم که «دستگاه صفر شده است؟»؛ با عصبانیت شدیدی میگوید: «خیالتان راحت؛ در این وضعیت اقتصادی، کسی خودش را به خاطر این مبالغ ناچیز دزد نمیکند که همین لقمه نان را هم از دست بدهد!»
در یکی از جایگاهها با راننده ۲۰۶ برخورد میکنیم که پس از بنزین زدن و مشخص شدن ۴۴ لیتر بنزین بر روی نشانگر که به معنای پر شدن باک است، میگوید باکش همچنان جا دارد. اما راننده ۲۰۶ دیگری که درحال بنزین زدن است شمارشگر نازل را نشان ما میدهد که روی آن عدد ۶۲ مشخص شده است، در حالی که ظرفیت باک ماشین حداکثر ۴۵ لیتر است! این مسائل البته به درگیری نمیکشد و با یک عذرخواهی ساده برطرف میشود.
۴۰ لیتر بنزین اینجا و ۴۰ لیتر بنزین آنجا!
ساعت درحالی که ۱۳ و ۳۰ دقیقه را نشان میدهد و دمای هوا ۴۸ درجه است، ۸ بطری پر شده از بنزین را داخل خودرو قرار میدهیم و راهی شهرک ابوذر میشویم. در همان زمان یکی از همکارانمان تماس میگیرد و آدرس جایگاهی را در غرب مشهد میدهد که گویی در تخلفات این چنینی سابقه داشته است. حدود ۵۰ دقیقه طول میکشد تا از ترافیک میدان جهاد و بزرگراه شهید کلانتری بگذریم و به جایگاه مورد نظر برسیم. در این جایگاه بطری یک و نیم لیتری ما نه تنها از بنزین پر که سرریز هم میشود. یکی از رانندها که به دلیل در مسیر قرار داشتن این جایگاه به اینجا آمده است میگوید: ۴۰ لیتر بنزینِ یکی از جایگاههای قدیمی و خوب مشهد به راحتی ۵۰۰ کیلومتر مسافت را پوشش میدهد، اما نمیدانم چرا ۴۰ لیتر بنزینِ اینجا به ۴۰۰ کیلومتر نرسیده، تمام میشود. اما این موضوعی نیست که کارکنان جایگاه زیر بار آن بروند و ما هم نمیتوانیم تنها به گفته یک نفر چنین قضاوتی بکنیم. پس از آنکه به جایگاههای بولوار معلم و بولوار پیروزی سر میزنیم و بطریهای باقیمانده را پر از بنزین میکنیم به سمت دفتر روزنامه راه میافتیم، در حالی که نگران هوای گرم و بنزینهای داخل ماشین هستیم. به جعبه پر از بطریهای بنزین نگاه میکنیم که در رنگهای مختلف کنار هم قرار گرفته اند و به این فکر میکنیم که گرچه آزمایشمان خیلی اصولی و دقیق نبوده، اما ما را با زوایای مختلف کار پمپ بنزینها آشنا کرده است: با برخورد کارکنان در جایگاه ها، با دستگاههای نازل، با تفاوت در رنگ بنزینها و کم و زیاد شدنهایی که در بطری یک ونیم لیتری چندان مشهود نیست.
تکذیب وجود هوا در بنزین
وقتی برای پیگیری موضوع کمفروشی بنزین و احتمال وجود هوا در آن با مدیر شرکت ملی پخش فراوردههای نفتی منطقه خراسان رضوی تماس میگیریم، علی اصغر اصغری در ابتدا آماری از تعداد جایگاههای بنزین ارائه میدهد. اصغری به ۱۳۰ جایگاه بنزین در خراسان رضوی اشاره میکند که در این میان ۷۰ جایگاه در مشهد قرار دارد.
او با بیان اینکه جایگاههای پمپ بنزین مشهد مربوط به بخش خصوصی هستند، اما به صورت مستمر و سرزده بر روی آنها نظارت میشود توضیح میدهد: این نظارت از چند بعد صورت میپذیرد که مداوم بودن فعالیت، رعایت اصول ایمنی و تطابق کیفیت فراورده موجود باکیفیت فراورده توزیع شده از آن جمله است. اصغری یکی از انواع بازرسیها را کمیتی بیان میکند که با پیمانه سنجیهای استاندارد انجام میشود. به گفته او بر اساس این بازرسی در هر ۲۰ لیتر تا ۱۵ سی سی اختلاف از سوی نازل مجاز محسوب شده، اما اختلاف بیش از آن که ممکن است به دلیل خرابی دستگاه و مواردی از این دست باشد، بلافاصله بررسی خواهد شد.
او با بیان اینکه آزمایش با بطریهای یک و نیم لیتری غیر استاندارد است و نتیجه آن قابل استناد نیست، وجود هوا در نازلهای سوخت را رد میکند و توضیح میدهد: وجود هوا در نازلهای سوخت را رد میکند و توضیح میدهد: مهمترین سند برای اثبات این ادعا این است که تمام پمپها داخل مخازن فراورده به صورت غریق هستند که این پمپها فراورده را از داخل مخزن به سمت نازل انتقال میدهند و، چون داخل فراورده هستند امکان مخلوط شدن هوا و با فراورده وجود ندارد. از این رو وجود هوا توجیه علمی ندارد؛ بنابراین اگر احساس کردید پس از بنزین زدن، آمپر خودروی شما هنوز پایینتر از حد انتظار است، اول مطمئن شوید آمپر بنزین شما درست کار میکند، دوم ببینید پس از طی مسافتی آمپر شما به حالت عادی برمی گردد یا نه و سوم درصورت برطرف نشدن مشکل، با مراجعه به مسئول جایگاه موضوع را پیگیری کنید. به گفته او عمر مفید و استاندارد نازلها تا زمانی است که درست کار کنند و در پایشها و پیمانه سنجیها خطایی دیده نشود، اما در غیر این صورت تعویض میشوند.
اصغری در پاسخ به این پرسش که در سال ۹۷ با چه تعداد جایگاه پمپ بنزین به دلیل کم فروشی برخورد شده است، میگوید هیچ جایگاهی چنین تخلفی نداشته و تنها ممکن است در مواردی تخلف عرضه خارج از شبکه صورت گرفته باشد که با آنها برخورد جدی میشود. در زمینه تکریم ارباب رجوع و برخورد نامناسب نیز به برخی کارکنان تذکراتی داده شده و حتی منجر به اخراج شده است.
رنگ نشانه کیفیت بنزین نیست
مدیر شرکت ملی پخش فراوردههای نفتی منطقه خراسان رضوی رنگ فراورده را دلیلی بر کیفیت آن نمیداند بلکه این تفاوت رنگ را به دلیل افزودن مادهای میداند تا فراورده از نفت سفید تفکیک شود؛ بنابراین اینکه میگویند اگر رنگ بنزین مایل به سبز باشد، کیفیت آن بالاتر است، پایه و اساس ندارد، زیرا کیفیت بر اساس نقطه اشتعال و بخار و پارامترهای دیگری سنجیده میشود.
اصغری میگوید: تمام تلاشمان این است که بهترین کیفیت بنزین به مردم عرضه شود، از این رو در تمام جایگاههای پمپ بنزین مشهد و گاهی نیز برخی شهرستانها بنزین یورو ۴ توزیع میشود. به گفته او به طور میانگین مشهدیها روزانه بیش از ۳ میلیون لیتر بنزین مصرف میکنند که این عدد در ایام پیک مانند نوروز به ۵ میلیون لیتر افزایش مییابد و از آنجا که بنزینها از یک انبار در جایگاهها توزیع میشود، نمیتوان گفت بنزین در یک جایگاه کیفیت متفاوتی دارد، اما اگر شهروندی نسبت به این موضوع تردید دارد حاضریم همراه او این موضوع را بررسی کنیم. او در پایان بر صفر کردن شمارشگر نازل در هر بار استفاده و سوخت گیری تأکید میکند و میگوید در غیر این صورت تخلف صورت پذیرفته است و شهروندان میتوانند این موارد را در تماس با «۰۹۶۲۷» مطرح کرده و در مدت ۲۴ ساعت پاسخ خود را دریافت کنند.
کیفیت بنزین رو به بهبود است
برای بررسی بیشتر موضوع به سراغ معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی میرویم. محمد عرفانی میگوید: با استناد به ادعای شرکت نفت، در تمام جایگاههای بنزین مشهد، بنزین یورو ۴ توزیع میشود؛ موضوعی که در صحت سنجیهای محیط زیست با توجه به وضعیت کیفی شاخصهای آلودگی هوا در سال ۹۷ در مقایسه با سال قبل از آن میتواند تأیید شود، البته بنزین تنها یکی از عوامل کاهش یا افزایش آلودگی هوا محسوب میشود. او با اشاره به پایشهای انجام شده به صورت فصلی، میگوید: ممکن است نوساناتی وجود داشته باشد، اما در مجموع نتایج نشان میدهد فرایند کیفی بنزین توزیع شده در سطح شهر و وضعیت موجود رو به بهبود است و امیدواریم این روند حتی در سال جاری نیز تداوم پیدا کند.
محمد عرفانی در عین حال بر این نکته نیز تأکید میکند که با توجه به توسعه ناوگان حمل و نقل و افزایش شمار خودروهای شخصی سواری، استانداردها باید از یورو ۴ به سمت یورو ۵ پیش برود و اگر این مسئله جدی گرفته نشود، بی تردید با افزایش آلودگی هوا در سالهای پیش رو مواجه خواهیم شد.