سقراط زنده را محاکمه کن!

حانیه نصیری| «می دانم که نمی دانم.» بسیاری از ما سقراط را با این جمله مشهور می شناسیم و کمتر کسی پیدا می شود که نام این فیلسوف تأثیرگذار یونان باستان را نشنیده باشد و با او آشنا نباشد. با این حال بیشتر چیزهایی که ما از سقراط می دانیم، بر پایه مطالبی درباره اوست که شاگردانش به ویژه افلاطون و گزنفون در آثارشان آورده اند؛ چراکه سقراط از خودش نوشته ای بر جای نگذاشته است. او در سال 399 پیش از میلاد مسیح در 71سالگی در آتن به جرم بی اعتقادی به خدایان و فاسد‌کردن جوانان محاکمه و به مرگ با سرکشیدن جام شوکران محکوم شد.
کتاب «دومین محاکمه سقراط» را آلن بدیو، فیلسوف معاصر فرانسوی، در قالب نمایشنامه نگاشته است تا محاکمه دوم سقراط را پس از گذشت بیش از 2400سال روایت کند. او داستان را در تحریریه یک روزنامه آغاز می کند؛ درحالی که درباره بستن صفحه اول و انتخاب تیتر روزنامه فردا کشمکش و بحث و جدل برپاست، خبرنگاری وارد می شود و خبر شگفت انگیزی را به اطلاع می رساند: 3روز دیگر دادگاه تجدیدنظر سقراط در آتن برگزار می شود. او برای اطمینان یافتن از صحت این خبر به آتن سفر می کند و در آنجا با وکلای دادگاه سقراط از جمله افلاطون، گزنفون، آریستوفان و سپس با خود سقراط گفت وگو می کند. آلن بدیو با بهره گیری از حضور آریستوفان -که فیلسوفی کمدی نویس است- هم در نمایشنامه اش طنازی می کند و به جذابیت آن می افزاید و هم نظریات او را درباره سقراط بیان می کند.
بدیو در این کتاب می کوشد باپرداختن به مرگ فیلسوف نامدار، به این پرسش پاسخ دهد که سقراط واقعی کیست و آموزه های او را از زبان خودش شرح بدهد: «خودت، خودت را بشناس! چه سروصدایی سر این گفته من راه انداختن؛ اما هیچی از این حرف من نفهمیدن! من می خواستم بگم در دنیای دیگران جست وجو کن تا بتونی خودت رو بشناسی.» آلن بدیو که در دهه60 از روشن فکران فعال مائوئیست بود و هم اکنون نیز یک کمونیست سرسخت شناخته می شود، در نمایشنامه اش می کوشد واقعیت افکار افلاطونی-کمونیستی را در عصر رسانه های مدرن
آشکار کند.
مهم ترین مقصود این روایت شناساندن سقراط واقعی و زنده و تمایز وی از سقراط مرده یا تعریف کسانی مانند افلاطون و گزنفون و... از سقراط است؛ نویسنده از زبان سقراط بیان می کند: «سؤال اصلی که شما نپرسیدی و هیچ کس نمی پرسه، دقیقا در همین جاست: سقراط زنده کیه؟ سقراط مرده رو که همه مون خیلی خوب می شناسیم! حرف زدن درباره مرده ها که خیلی ساده س. آسونه که اسم شهیدها رو فریاد بزنیم و برای سقراط های شهید، رزا لوکزامبورگ ها، مسیح ها، روبسپیرها، توسن-لوورتورها، ورلن ها، زاپاتاها، جان براون ها، لومومباها، چه گواراها، توماس مونتسرها و خیلی های دیگه زاری کنیم! ولی برای ساختن یک سمبل باشکوه، کفن پوش کردن زندگی با مرگ، کار عادلانه ای نیست. انتظار من از شما این بود که در طول غیبت من، بدون اینکه تحت تأثیر چیزی قرار بگیرین، سقراط رو محاکمه کنین؛ سقراط زنده رو، سقراط واقعی رو! نه سقراط خیالی که داریم مکتب فکریش رو از قرن ها پیش -مثل یه آیین مذهبی- تکرار می کنیم. من علیه تصویر خودم تقاضای دادگاه تجدیدنظر کردم؛ علیه تصویری که خیلی وقت پیش باید محو می شد.»
این کتاب را انتشارات روزبهان در 154 صفحه با ترجمه محمدرضا خاکی به چاپ رسانیده است.