برگزاری جشنواره فرهنگی و ورزشی «هشت بهشت» در پارک ملت مشهد مقدس + فیلم ارتقاء حوزه مقاومت بسیج شهرداری مشهد مقدس به سازمان بسیج افشای خودکشی ۱۰ نظامی اسرائیلی در ساعات اولیه عملیات طوفان الاقصی تملک ۲۷۰ پلاک از سوی سازمان زمین و مسکن در سال ۱۴۰۲ | اختصاص ۳ هزار میلیارد ریال به حاشیه شهر مشهد کلنگ‌زنی تصفیه‌خانه لوکال آزادی مشهد در آینده‌ای نزدیک ظرفیت اشغال هتل‌های مشهد در دهه کرامت به ۷۰ درصد رسید ویژه‌ترین فضاآرایی شهری به‌مناسبت دهه کرامت در مشهد مقدس اعمال‌قانون یک هزار و ۲۴ دستگاه خودروی حادثه‌ساز در مشهد | ۷۱ نفر در تصادفات رانندگی طی ۲۴ ساعت گذشته مصدوم شدند (۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۳) ترافیک سنگین در میدان شهدا و بزرگراه‌های مشهد | فوت سرنشین پژو به دلیل واژگونی خودرو (۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۳) هوای ۹ منطقه کلانشهر مشهد «پاک» است (۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۳) برقراری سیستم گردشی غرفه‌داری در شب‌بازارهای مشهد | موافقان و مخالفان چه می‌گویند؟ مدیریت شهری مشهد، مهیای برگزاری جشن میلاد امام رضا(ع) پایان پرونده پلاک ۱۷۶ | پس از ۳ دهه، یکی از فرسایشی‌ترین پروژه‌های شهر مشهد رو به پایان است برنامه عملیاتی اجرای پروژه قطار سریع‌السیر تهران-مشهد در اردیبهشت ماه تدوین می‌شود تعیین تکیلف ۲۴۰ پرونده ارسالی در کمیسیون ماده ۵ توسط شهرداری مشهد طی سال گذشته قلندرشریف: ایستگاه سلامت خط‌دو متروی مشهد در سال ۱۴۰۳ تکمیل می‌شود مجید فاطمی‌ارفع به‌عنوان مشاور شهردار مشهد مقدس منصوب شد (۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۳) افزایش ساعت خدمات‌رسانی خطوط اتوبوس‌رانی مشهد در دهه کرامت | سرویس‌دهی رایگان در روز میلاد امام‌رضا(ع) شهروند خبرنگار | درخواست رفع مشکل آسفالت محله کاظمیه مشهد + پاسخ
سرخط خبرها

الفِ سرگردان و زور ترکه

  • کد خبر: ۳۱۹۹۶
  • ۰۸ تير ۱۳۹۹ - ۱۱:۴۸
  • ۴
الفِ سرگردان و زور ترکه
محمود ناظران‌پور - تاریخ‌پژوه
آخوند مکتب ما آقای «ارجمند» بود و به ما قرآن و دیگر مطالب معمول را آموزش می‌داد. من از او خاطرات فراوانی دارم. آن‌وقت‌ها معمولا بعد از آن آموزش قرآن، «صد کلمه» را یاد می‌دادند و بعد از آن کتاب «نصاب الصبیان» را. نصاب‌الصبیان کتابی بود تألیف «بونصر فراهی». فراه الان یکی از استان‌های کشور افغانستان است و بخش عمده آن با خراسان‌جنوبی در ایران هم‌مرز است. این کتاب در واقع برای آموزش زبان عربی به شیوه شعری برای بچه‌ها بود. شعر‌های این کتاب بسیار روان و زیباست و به سادگی حفظ می‌شود. مثلا در بحر متقارب دارد که
«فَرَس» اسب و «بَغل» استر و «سرج» زین
«بعیر» اُشتر است و «جرس»، چون دَرای...
که خب در همین یک بیت، ۵ کلمه را آموزش می‌دهد.
در آن کتاب، اطلاعات عمومی زمان هم بود. مثلا اسم ماه‌های سال را هم به شعر می‌گفت و ما یاد می‌گرفتیم. می‌دانید که در قدیم، اسامی ماه‌ها، حتی در تقویم شمسی هم عربی بود. اصلا همین واژه «ماه» هم استفاده نمی‌شد؛ همه می‌گفتند «بُرج» که اشاره به همان حرکت خورشد در بروج فلکی دارد. این اسم‌هایی که الان هست، مثل فروردین و اردیبهشت و...، را اعضای فرهنگستان در دوران رضاخان، از دل کتاب‌های تاریخی بیرون آوردند و مصوب کردند و آرام‌آرام رواج پیدا کرد. هم‌زمان با این اسامی، واژه ماه هم رایج شد. شعری که در کتاب نصاب‌الصبیان برای اسامی برج‌ها بود، این طوری بود:
برج‌ها دیدم که از مشرق برآوردند سر
جمله در تسبیح و در تهلیل حی لایموت.
چون «حمل»، چون «ثور» و، چون «جوزا» و «سرطان» و «اسد»
«سنبله»، «میزان» و «عقرب»، «قوس» و «جدی» و «دلو» و «حوت»
من این‌ها را از همان سال‌ها از آن کتاب، به یاد دارم. راست می‌گویند که «العلم فی‌الصغر، کالنقش فی‌الحجر» آن وقت‌ها کتابش چاپ سنگی بود؛ البته بعد‌ها چاپ افستش را هم دیدم.
محاسبات دخل و خرج و حساب و کتاب‌ها هم در قدیم به ۲ شکل محاسبه می‌شد: یکی «سیاق» که شیوه‌ای تاریخی است و یکی هم «رُقوم» که در زمان رضاشاه درست شد و محصول مدارس جدید بود. محاسبات در شیوه رقوم، به شکل عدد و رقم نوشته می‌شود؛ آن هم برمبنای ده‌دهی که هنوز هم هست و من و شما هم محاسباتمان را براین‌اساس انجام می‌دهیم. اما ثبت محاسبات بر مبنای سیاق، بر اساس حروف بود. در خط سیاق، به‌هیچ‌وجه، محاسبه‌ای اشتباه نمی‌شود. در آن روزگار، در مکتب‌خانه‌ها، به ما خط سیاق را هم یاد می‌دادند.
بچه‌ها این‌ها را که می‌آموختند، تازه می‌رفتند سراغ خط. در قدیم هرکس سواد داشت، خطش هم خوب بود. اصلا آدم بدخط پیدا نمی‌کردید. محال بود که کسی باسواد باشد و خطش خوب نباشد. چون هم‌زمان با یادگیری سواد، خط را هم یاد می‌دادند؛ حتی به زور ترکه هم که شده، کاری می‌کردند که بچه، خطش هم خوب بشود.
بعد‌ها در مدارس جدید، به خط و خوش‌نویسی بها ندادند و خط کم‌کم به صورت فعلی در آمد که دیگر کم می‌شود آدم‌هایی با خط خوش پیدا کرد.
آخوند یا «ملاباجی» که در مکتب‌خانه به بچه‌ها الفبا درس می‌داد حروف را پراکنده و در‌هم‌ریخته می‌نوشت و نوآموز باید می‌توانست حروف مختلف را پیدا کند. شعری هم بود که می‌خواندند. مثلا آخوند یا ملاباجی می‌گفت: الف سرگردان، «ب» را چه کردی؟ و نوآموز «ب» را نشان می‌داد. یا می‌پرسید: «ب» سرگردان، «ت» را چه کردی و....
اصطلاح «الف سرگردان» که به آدم‌های بیکار و بیعار گفته می‌شود، از اینجا، وارد ضرب‌المثل‌ها شده است.
گزارش خطا
ارسال نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
نظرات بینندگان
انتشار یافته: ۴
در انتظار بررسی: ۰
غیر قابل انتشار: ۰
تصمیم کبری
Netherlands
۰۵:۵۹ - ۱۳۹۹/۰۴/۱۰
0
1
این نشون میده که چقدر دررابطه بامکتبخانه واون فضایی که قدیماتعلیم ویا "تربیت"می کردندهمه ما قضاوتی اشتباه وبدبینانه داشتیم که چندموردش را خدمتتون عرض می کنم
ک
Netherlands
۲۲:۴۸ - ۱۳۹۹/۰۴/۱۲
0
1
به نظرم بیشترروشهاوراه کارهای تعلیم وتربیت که استادان درمکتبخانه های قدیم به خاطرآموزش صحیح به نسبت مدرک گرایی مدارس امروزخیلی بهتربوده و دقیقاباحساب وکتاب انجامش میدادند ازجمله اجبارکودکان چپ دست که حتی باتنبیه مجبورشون میکردند بادست راست کارکنندیاآن که بنویسند!حالابعدازسال هاعلم پزشکی ثابت کرده چپ دست هااگرهم زمان یابه اجباربادست راست کارکنندیابنویسندهردونیم کره مغزهمزمان باهم کارمی کنه وقدرت تجزیه وتحلیل پردازش مغزهم به صورت تصاعدی بیشتر می شود!
تصمیم کبری
Netherlands
۰۳:۲۸ - ۱۳۹۹/۰۴/۱۳
0
1
درباره مکتبخانه ها،تعلیم وتربیت آن زمان بامدرسه های فعلی روش هاکاملا متفاوت بوده چون استاد ومکتبداریاملاباجی هااین نکته روهمیشه درنظرش داشتنددرجامعه ایرانی و نسبت به شناخت رفتارها طبع آدمهاراحت طلب،تن پرورآفریده شده به خاطر همین به اراده طبیعی به کارهای تکلیفی اقدام ویا عمل نمی کند(مثل نزدن ماسک بخش زیادجامعه ماوانتشارویروس کرونا) واستادمعلم هرآینه ملایم تسامح درکارباشددربازار کودکان،خرسک بازند!به همین دلیل چوب وفلک و تنبیه ازلوازم اولیه وحتمی مدارس قدیم ومکتبخانه درایران بود
تصمیم کبری
Netherlands
۰۳:۳۰ - ۱۳۹۹/۰۴/۱۳
0
1
درباره مکتبخانه ها،تعلیم وتربیت آن زمان بامدرسه های فعلی روش هاکاملا متفاوت بوده چون استاد ومکتبداریاملاباجی هااین نکته روهمیشه درنظرش داشتنددرجامعه ایرانی و نسبت به شناخت رفتارها طبع آدمهاراحت طلب،تن پرورآفریده شده به خاطر همین به اراده طبیعی به کارهای تکلیفی اقدام ویا عمل نمی کند(مثل نزدن ماسک بخش زیادجامعه ماوانتشارویروس کرونا) واستادمعلم هرآینه ملایم تسامح درکارباشددربازار کودکان،خرسک بازند!به همین دلیل چوب وفلک و تنبیه ازلوازم اولیه وحتمی مدارس قدیم ومکتبخانه درایران بود
پربازدید
{*Start Google Analytics Code*} <-- End Google Analytics Code -->