گذری بر تاریخ نصب پرچم و چراغانی شهر مشهد در اعیاد مذهبی سال
اسناد به‌جای‌مانده از تشکیلات اداری آستان قدس رضوی، بیانگر آن است که قدمت برگزاری رسومی مانند عید قربان و غدیر در حرم مطهر، معاصر عصر صفویان است.
هما سعادتمند | شهرآرانیوز؛ از عید قربان گذر کردیم و در آغاز هفته ولایت، اهالی مشهد طبق روال سال‌های دیرین، پرچم شادی بر سر هر کوی و کوچه می‌آویزند. راه‌ها و خیابان‌ها را چراغانی کرده و با پخش گل و شیرینی و حتی دادن عیدانه که از دیگر سنت‌های این دیار است، شادی خود را با زائر و مجاور قسمت می‌کنند، بی‌آنکه بدانند اصلا نصب پرچم یا ریسه‌کشی برای اعیاد مهم، از چه زمانی باب شده و تداوم پیدا کرده است.
شاید جالب باشد که بدانید شادی و عزا برای میلاد یا وفات ائمه اطهار (ع) و برگزاری مراسم برای دیگر روز‌های مهم مذهبی مانند عید قربان، غدیر، محرم و...، آیینی است که اگرچه از نخستین سده‌های اسلامی وجود داشته، اما با روی‌کار‌آمدن صفویان است که در ایران ثبات می‌یابد و به‌شکل هرساله و تقویمی ادامه‌دار می‌شود؛ البته بدون جلوه‌های امروزی‌اش مانند نصب پرچم و چراغانی یا نماد‌هایی از این دست.
ناگفته نماند همه این آداب در حریم حرم مطهر رضوی وجود داشته و از سده‌ها پیش‌تر برگزار می‌شده است، ولی جلوه شهری آن عمری نود‌و‌یک‌ساله دارد؛ در‌واقع برابر خبری که روزنامه «بهار» ۱۸ مهر ۱۳۱۳ خورشیدی، با عنوان «دستور نصب بیرق» چاپ و منتشر کرده، اعلان نصب نخستین پرچم‌ها به‌منظور اعیاد مذهبی در این زمان است که شکلی رسمی به خود می‌گیرد. این جریده در بخشی از این خبر که هدف آن اطلاع‌رسانی عمومی بوده است، می‌نویسد: «از طرف وزارت جلیله داخله به حکام ایالات و ولایات دستور داده شده در موقع اعیاد و جشن‌های رسمی بر سردر ادارات دولتی بیرق افراشته شود. مراتب به سایر ادارات دولتی نیز اعلام گردیده است که به همین نحو معمول دارند.»
پس‌از متداول‌شدن نصب پرچم بر سر در ادارات، مردم کوچه و بازار نیز برای تبریک یا نشان‌دار کردن منازلی که در آنها مراسم مذهبی برگزار می‌شده است، از نماد پرچم استفاده می‌کنند. پس از باب‌شدن پرچم، ریسه‌کشی هم به پای ثابت مجالس عید تبدیل می‌شود. نخستین چراغانی نیز به یمن میلاد اولین امام است که چشم شهر را روشن می‌کند. روزنامه «طوس»، روز ۲ آبان ۱۳۱۳ خورشیدی با انتشار خبری به این اتفاق خوش واکنش نشان داده است و می‌گوید: «کسبه و اهالی شهر مشهد، لیله سه‌شنبه را به‌مناسبت ولادت سراسر سعادت مولای متقیان حضرت علی‌بن‌ابی‌طالب (ع) چراغانی باشکوهی نمودند.»
مشهدی‌ها دومین جشن مذهبی را که در آن از ریسه و چراغانی کوچه و خیابانی استفاده می‌شود، ۲۰ آبان همین سال تجربه می‌کنند. جراید شهر درباره این رخداد که هم‌زمان با میلاد سرور جوانان اهل بهشت و اول خورشید آسمان دشت نینواست، چنین نگاشته‌اند: «به‌مناسبت تولد حضرت سیدالشهدا (ع)، کسبه و اهالی [خیابان‌ها را]چراغانی نموده، در آستان مقدس حضرت رضا (ع) نیز مراسم چراغانی به عمل آمده است. از طرف هیئت ذاکرین مشهد مقدس، مجلس بسیار باشکوهی حسب‌الامر سنوات گذشته منعقد گردید.»
عید قربان به روایت اسناد در مشهد
اما اسناد به‌جای‌مانده از تشکیلات اداری آستان قدس رضوی، بیانگر آن است که قدمت برگزاری رسومی مانند عید قربان و غدیر در حرم مطهر، معاصر عصر صفویان است. البته اسناد برگزاری مراسم روز عرفه و عید قربان در این دوره از بین رفته و قدیمی‌ترین سندی که در آن به این روز‌ها اشاره شده، بازمانده سال۱۱۶۰ قمری (دوره افشاری) است.
در این سند توضیحی درباره هزینه خرج سوخت قنادیل روشن در صحن مقدس عتیق و گلدسته‌های دور سقاخانه در شب عرفه و عید قربان، نوشته شده و نشان می‌دهد که در این ایام روشن نگهداشتن شمع‌ها تا صبح شب عرفه، یکی از مراسم ثابت هرساله در آستان مقدس رضوی بوده است. همچنین در اوراق دیگری متعلق به سال ۱۱۷۳ هجری قمری از شب عید قربان در‌کنار یادآوری شب عرفه، با عنوان «عید طواف» نام برده شده است که مؤذنان برای اذان‌گویی در‌این شب مستحق مواجب شده‌اند.
عید غدیر به روایت اسناد در مشهد
قدیمی‌ترین اسناد برگزاری مراسم عید غدیر، اما یادگار سال ۱۰۱۹ هجری قمری است و آن‌چنان‌که از متن آن پیداست، به خطیب آستانه برای قرائت خطبه روز عید خلعت عطا شده است. علاوه‌بر‌این در سند برجای‌مانده دیگری هم که زیر آن تاریخ ۱۸ذی‌الحجه مهر خورده است، گویا جشن بزرگی به‌مناسبت عید غدیر در حرم مطهر برپا می‌شده که در آن با غذا، شیرینی و شربت از حاضران پذیرایی می‌کرده‌اند.
در دوره قاجاریه نیز جشن‌های عید غدیر بسیار مفصل برگزار می‌شده است. در‌واقع این مجالس که به‌طور رسمی در ایوان طلای صحن عتیق یا گنبد ا... وردیخان و با حضور متولی‌باشی، والی خراسان و سایر صاحب‌منصبان آستانه ترتیب داده شده، از‌جمله اعیادی بوده که به‌مناسبت آن، حرم مطهر رضوی حالت فوق‌العاده‌ای داشته است. برگزاری مراسم خطبه‌خوانی و سلام و پخش سکه و شیرینی در میان میهمانان، چراغانی حرم (پس‌از ورود برق)، پرداخت انعام به کارکنان، از دیگر برنامه‌های این روز بوده است.
برای نمونه در سندی متعلق به این دوران، آمده است: «جناب مستطاب قائم‌مقام‌التولیه به مقرب الخاقان دربان‌باشی کل ابلاغ نمایید فردا که سیوم سه‌شنبه ۱۸ شهر ذی‌حجه‌الحرام است، عید غدیر است، مجلس سلام در ایوان مبارک باید منعقد شود. به‌موجب این مرقوم، علی‌الرسم چراغانی لیل مزبور را نمایید. مبلغ هشت‌تومان نقد و ۴۵ مَن روغن چراغ، قبض رسید در ظَهر این مرقوم به تحویلدار داده، دریافت نمایید. از دفترخانه مقدسه برات صادر نمایید و دربانان و عملیات شکوه حاضر باشند که در‌نهایت شکوه و نظم، مجلس سلام منعقد شود.»
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
