هنر، راه ماندگاری پیروزی

ظریفیان - افخمی راد | شهرآرانیوز؛ خلق آثار هنری درباره رویداد‌ها مستلزم فاصله زمانی از این رویدادهاست، اما در فاصله کوتاهی پس از اقدام متقابل ایران برابر حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق، هنرمندان شروع به واکنش نشان دادن و خلق آثار هنری مانند پوستر، شعر و کاریکاتور و انتشار آن در فضای مجازی کردند که بسیاری از این آثار در سطوح حرفه‌ای نیز حرف‌هایی برای گفتن داشتند.

این اقدام خودجوش هنرمندان، ما را بر آن داشت که به ظرفیت‌های هنری این اتفاق بپردازیم؛ بنابراین به سراغ هنرمندان شناخته شده شهرمان رفتیم و از آن‌ها درباره سازوکار‌های واکنش‌های هنری هنرمندان به اتفاقات سیاسی اخیر و البته بسیار مهم در تاریخ کشورمان پرسیدیم.

ظرفیت هنر‌های مختلف برای واکنش به اتفاقات اخیر

هادی عرفان، پژوهشگر طراحی شهری و معماری، با بیان اینکه هر اتفاقی ظرفیت‌های هنری خاص خود را دارد، می‌گوید: هنر‌ها بسته به ظرفیتشان از اتفاقات با یک فاصله زمانی تولید می‌شوند. مثلا اگر کسی شب ترور شود، تا صبح ممکن است پوستر و شعر آن بیرون بیاید، ولی مستند آن ممکن است دو سال بعد منتشر شود. هر هنری ظرفیتی دارد و‌ نمی‌توان انتظار داشت همه هنر‌ها با هم شروع به تولید محصول کنند. بعضی هنر‌ها سنگین ترند و دیرتر راه می‌افتند؛ بنابراین لازم است از اتفاق فاصله‌ای بگیرند تا بتوانند اثر خلق کنند.  

او با بی سابقه خواندن ماجرای حمله موشکی ایران بیان می‌کند: اولین بار است که یک کشور دارای کلاهک اتمی رسما به ایران حمله می‌کند. این در تاریخ سابقه نداشته است. از این جهت اقدام متقابل ایران خیلی مهم است، اما تجلی آن در عالم هنر پیچیده است، چون نسبت ما با اعراب یک نسبت خاص است.

 قبل از ماجرای هفتم اکتبر پمپاژ رسانه‌ای فراوانی علیه ایران در میان اعراب و علیه اعراب در فضای داخلی صورت می‌گرفت. یعنی سعی می‌شد هر دو طرف نسبت به هم متنفر شوند. بعد از آن، فضای رسانه‌ای جهان با هوشمندی ایران و واکنش هیجانی نشان ندادن به سمت اتحاد ما و غزه نزدیک شد. با این اتفاق بعضی تحلیلگران می‌گویند ایران رسما رهبری جهان اسلام را به دست گرفت. یعنی با این کار عملا گزینه‌های دیگری مانند عربستان را که مدعی رهبری بودند، کنار زد.

شعار «پسااسرائیل»، منبع الهام هنرمندان

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه کوشش‌هایی که برخی هنرمندان به صورت خودجوش در این مدت انجام داده اند، از دل برآمده است، می‌گوید: هنرمندان نباید بگذارند عده‌ای با پمپاژ رسانه‌ای بگویند اسرائیل مظلوم است و ایران ظالم. متأسفانه بازار مصرف رسانه‌ای داخلی ما فقیر است و حتی در جا‌هایی تضاد دارد. وقتی جنگ غزه شروع شد، عده‌ای از هنرمندان عضو جامعه مهندسی دور هم جمع شدیم و خواستیم پویشی برای بازسازی غزه راه بیندازیم. چون می‌دانستیم بعد از هفتم اکتبر اسرائیل عملا تمام شده است و باید برای فردای غزه به فکر شهرسازی باشیم. با هرکسی مشورت کردیم، می‌گفت اگر ما جلو بیفتیم، عرب‌ها جبهه می‌گیرند. باید یک کشور دیگر مانند مصر یا قطر جلو بیفتد و بعد ما هم کمک کنیم.   

او می‌افزاید: هنوز حس ضدایرانی در لایه‌های اجتماعی اعراب وجود دارد. این احساسات بعد از هفتم اکتبر رقیق شده، ولی هنوز به صورت کامل از بین نرفته است. کوچک‌ترین اشتباه استراتژیکی ما ممکن است باز ورق را به سمت اسرائیل برگرداند. اسرائیل الان منتظر است بین ما تفرقه بیفتد.   

عرفان با بیان اینکه شعار پسااسرائیل می‌تواند به یک برند در آثار هنری تبدیل شود، می‌گوید: همه هنرمندان ازجمله گرافیست‌ها و شاعران می‌توانند در ایجاد این برند کمک کنند. از الان باید این را ترند کنیم که اسرائیل وجود ندارد و برای فردای بعد از اسرائیل فکر کنیم. اگر فکر نکنیم، ممکن است اوضاع بد شود، چون خودمان می‌دانیم که در فلسطین گروه‌های مختلف حماس، فتح و جهاد اسلامی که الان کنار هم قرار گرفته اند، با هم اختلاف دارند. اگر ما به پسااسرائیل فکر نکنیم، ممکن است بعدا اتفاق خوبی نیفتد؛ بنابراین با محور پسااسرائیل خیلی اثر می‌توان تولید کرد.

ضرورت یادآوری حقایق تاریخی به هنرمندان

او با اشاره به اینکه با یادآوری برخی حقایق تاریخی، اجتماعی یا زیست محیطی می‌توان هنرمندان را به سوی واکنش هنری تشویق کرد، اضافه می‌کند: غزه در دوره هخامنشی جزو ایران بوده و یک فرماندار ایرانی به نام باتیس داشته است. اسکندر مقدونی برای فتح غزه با مقاومت شدید باتیس روبه رو شد، ولی درنهایت او را شکست داد. اسکندر که از مقاومت باتیس عصبانی شده بود، دستور داد پا‌های باتیس را سوراخ و طنابی از داخل آن رد کنند. پس از آن طناب‌ها را به گاری بستند و او را آن قدر به دنبال گاری کشاندند که تکه تکه شد. ما چنین سابقه‌ای با غزه داریم، یعنی حمایت ما از غزه فقط مال الان نیست.   

او می‌افزاید: با حقایق این چنینی می‌توان هنرمندان را برای اینکه بتوانند اثر هنری خلق کنند، قلقلک داد. یعنی حتی می‌توان با عرق و غیرت ایرانی بازی کرد. یا زمانی که صلاح الدین ایوبی غزه را گرفت، اهالی غزه شیعه بودند. پس از آن بود که کم کم سنی شدند، چون دولت ایوبی سنی بود. یا از لحاظ زیست محیطی می‌توان حقایق موجود درباره درخطربودن زیست بوم غزه به دلیل بمباران‌های متعدد را یادآوری کرد.   

این هنرمند با اشاره به اینکه اکنون در عصر انفجار اطلاعات هستیم، تأکید می‌کند: تاکنون کلی فیلم از این اتفاق پخش شده است که نشان می‌دهد اسرائیل نتوانسته است جلو بمب‌ها را بگیرد. این حقایق می‌تواند هنرمندان را درگیر کند تا بتوانند اثر خلق کنند. همچنین روزنامه شهرآرا می‌تواند با یکی از روزنامه‌های غزه یا شهر دیگری ارتباط بگیرد که در همکاری با هم این آثار را منتشر کنند.

اهمیت انجام فعالیت‌های بلندمدت

محمدمهدی خالقی، فیلم ساز مشهدی، درباره بازنمایی عملیات «وعده صادق» می‌گوید: این عملیات پیروزی بزرگی بود و ابعاد بین المللی منحصربه فردی هم داشت. از این رو باید به شکل گنج به آن نگاه شود و کار‌های رسانه‌ای و هنری بلندمدتی هم برای آن انجام شود.   

این هنرمند با اشاره به عملکرد آمریکا در بازنمایی پیروزی هایش در یک سده گذشته می‌گوید: آمریکا همچنان از پیروزی‌هایی که در جنگ جهانی دوم و... داشته است، در صنعت سینما تغذیه می‌کند. ما هم نباید به پیروزی هایمان کوتاه مدت نگاه کنیم و باید برنامه ریزی داشته باشیم تا سال‌ها از آن‌ها بهره ببریم؛ همان اتفاقی که برای دفاع مقدس رخ داده و ادامه هم پیدا کرده است.   

خالقی هنر را ابزاری می‌داند که به تعمیق و تثبیت وقایع و قهرمان‌ها کمک می‌کند. این کارگردان ادامه می‌دهد: وقتی کمی از هیجانات اخیر کاسته شود، شاید ابعاد مختلف این واقعه در یاد‌ها کم رنگ شود، اما همه رشته‌های هنری‌ می‌توانند به ماندگاری آنچه رخ داده است، کمک بسیاری کنند.   

او که باور دارد با گذر زمان ابعاد و اهمیت عملیات «وعده صادق» بیشتر مشخص می‌شود، درباره نقش فیلم سازی در به تصویرکشیدن این اتفاق نیز بیان می‌کند: برای بازنمایی وقایعی مانند «وعده صادق» در سینما و تلویزیون که مدیوم‌های بزرگ تری هستند، به زمان بیشتری نیاز داریم؛ اما در کوتاه مدت می‌توانیم از ظرفیت‌های آثار کوتاه و نماهنگ‌ها استفاده کنیم.   

خالقی یکی از عناصر مهم در ساخت اثری تأثیرگذار را میزان اطلاعاتی که در اختیار هنرمندان قرار می‌گیرد، می‌داند. این فیلم ساز همچنین بر اهمیت انتخاب شیوه درست در توزیع آثار تأکید می‌کند و‌ می‌گوید: اگر ما از الان به فکر ساخت اثری درباره این واقعه مهم هستیم، باید به فکر دیده شدنش هم باشیم و این دو را موازی با هم پیش ببریم تا شاهد تأثیرگذاری بیشتری باشیم.

دیده شدن آثار هنری از تولیدشان مهم‌تر است

مصطفی معمی‌وند، طراح گرافیست مشهدی، نیز با تأکید بر عرق ملی در این اتفاق می‌گوید: حتی کسی که در این ماجرا گله‌مند است، به این دلیل است که عرق ملی اش خدشه دار شده است. این موضوع شعف و انرژی را به هنرمندان تزریق کرد، طوری که در کمتر از ۲۴ ساعت کلی کار هنری تولید شد که کیفیت بیشتر آن‌ها در سطح حرفه‌ای است؛ اما دیده شدن این‌ها شاید مهم‌تر باشد. اینکه این آثار در کجا نشر داده می‌شوند، مهم است.   

او می‌افزاید: هنرمند با خلق اثر کارش را انجام داده است. حالا وظیفه رسانه‌ها و مسئولان این است که کمک کنند این آثار دیده شوند. بسیاری از این آثار لحن ایرانی دارد که با لحن هنرمندان عرب متفاوت است، اما خیلی از آن‌ها روی اسرائیل متمرکز شده اند. الان ما باید اقداماتی انجام دهیم که این آثار دیده شوند. برای مثال در شبکه‌های خبری این آثار در لابه لای اخبار منتشر شوند.   

این هنرمند همچنین بر لزوم اقداماتی برای ماندگارکردن این آثار تأکید می‌کند و‌ می‌گوید: عمر پوستر در دوره کنونی کمتر از دقیقه است؛ ولی در گذشته پوستر در جایی نصب می‌شد و مردم شاید تا چند ماه می‌توانستند آن را ببینند. اینکه چطور می‌توان آثار ماندگار خلق کرد، استراتژی می‌خواهد. آثاری که سریع تولید می‌شوند، در ایجاد شور در فاصله زمانی کوتاه مفیدند. بعد از آن شاید موشن گرافیک و کلیپ تأثیرگذارتر باشد. بعد از آن می‌توان مستند ساخت. به این ترتیب می‌توان آثار هنری ماندگار در این حوزه خلق کرد. حتی می‌توان یادمان شهری در شهر‌ها ساخت.

در ادامه حتما بخوانید هنر انقلاب اسلامی متعلق به همه دنیاست

بهره گیری از تئاتر خیابانی

محمد جهان پا، کارگردان و بازیگر هنر‌های نمایشی، با اشاره به اهمیت جنگ رسانه‌ای می‌گوید: ما در صحنه نظامی بسیار موفق هستیم، ولی در حوزه رسانه نتوانسته ایم آن کارکرد لازم را داشته باشیم. درحالی که هنر به ویژه تئاتر خیابانی می‌تواند در این مسیر بسیار کمک کننده باشد.   

او ادامه می‌دهد: به نظرم تئاتر خیابانی می‌تواند ابعاد مختلف عملیات «وعده صادق» و اتفاقات بعدش را نشان دهد. یعنی علاوه بر اینکه برای مردم تبیین کند چه کار‌هایی مقابل چه رفتار‌های صورت گرفته است، به موضوعاتی که باعث نگرانی گروهی از مردم شده است، مانند بالاوپایین شدن نرخ ارز یا رخ دادن جنگ و ضربه خوردن اقتصاد نیز بپردازد. لازم است درباره این موارد با مردم صبحت شود و رسانه‌ای مانند تئاتر خیابانی می‌تواند به میدان بیاید. البته برای تأثیرگذاری، به طرح و ایده و افراد مسلط به این فضا هم نیاز است.   

این هنرمند که باور دارد تئاتر می‌تواند صدای مردم باشد و دغدغه‌های آن‌ها را کم کند، یادآور می‌شود: در سال‌های اولیه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، مکتب‌های فکری که‌ می‌خواستند خودشان را در صف اول انقلاب نگه دارند و در دل و جان مردم نفوذ کنند، از تئاتر خیابانی استفاده می‌کردند و ما اثرات آن را دیده ایم.   

جهان پا می‌گوید: بهترین ویژگی تئاتر خیابانی این است که در لحظه اجرا می‌شود و به صحنه احتیاج ندارد. ازاین رو با ایده پردازی مناسب می‌تواند اثرات سریع و گسترده‌ای داشته باشد.   
به نظر او در وضعیت حاضر، خانه هنرمندان مشهد می‌تواند لیدر باشد، فراخوانی منتشر و از هنرمندان درخواست کند ایده هایشان را در روز‌های آینده ارائه دهند، سپس محیطی را آماده کند و برای اجرا در اختیار هنرمندان بگذارد.   

این هنرمند با تأکید بر ضرورت گردهم آمدن هنرمندان رشته‌های مختلف بیان می‌کند: الان زمان آن است که قراری مشخص شود و هنرمندان دورهم جمع شوند و کاری میدانی انجام دهند. البته برای محقق شدن این اتفاق به همراهی و همدلی احتیاج داریم. همچنین مسئولان باید زمینه‌های لازم را برای شکل گیری این گردهمایی فراهم کنند و مکانی را در اختیار هنرمندان قرار دهند.   

جهان پا یادآور می‌شود: ما در هنر‌های انفرادی مان بسیار خوب عمل می‌کنیم، چون هرکسی در لحظه اثرش را خلق می‌کند و به اشتراک می‌گذارد، اما در هنر‌های گروهی مانند تئاتر به هماهنگی نیاز داریم؛ اینکه دورهم جمع شویم و اتاق فکری داشته باشیم تا بتوانیم کاری موفق را اجرا کنیم.    

او همچنین با اشاره به مظلومیت مردم غزه می‌گوید: به نظرم هر انسان آزاده‌ای باید برابر این همه ظلم واکنش نشان دهد. بچه‌های هنر‌های نمایشی نیز می‌توانند از ابزار تئاتر خیابانی برای بیان دغدغه هایشان در این حوزه استفاده کنند، البته که به حمایت نیاز دارند.