مصائب شاد

حامد سرادار/شهرآرانیوز، از همه مدیران مدارس خواسته شده است معلمان و دانش‌آموزان خود را مجبور به حضور در این پیام‌رسان کنند و به گفته سخن‌گوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، در صورت احراز تخطی از این امر پرونده معلمان و مدیران متخلف به هیئت تخلفات اداری ارسال می‌شود. اما این شبکه اجتماعی نوپا با مشکلات فنی زیادی روبه‌رو‌ست که کار آموزش را در برخی مناطق کشور با سختی روبه رو کرده است. حالا معلمانی که در شبکه‌های اجتماعی به دانش‌آموزان درس می‌دادند با راه‌اندازی نصفه و نیمه شبکه شاد، سردرگم‌اند. آیا شبکه اجتماعی شاد می‌تواند در مسیر آموزش مجازی به موفقیت برسد؟ مشکلات والدین و دانش‌آموزان در استفاده از این پیام‌رسان قرار است به چه صورت حل شود؟ در ادامه سعی می‌کنیم پاسخ این سؤالات را ارائه کنیم.

نوپا، اما خاک خورده
درست است که شبکه اجتماعی شاد یک کپی ناقص از روبیکا (خود روبیکا نیز کپی ناقص تری از تلگرام است) و یک ماهه به زیر بار استفاده رفت، اما این طرح جزو طرح‌های خاک خورده‌ای است که چندسالی می‌شود در آموزش و پرورش طرح شده بود و تا پیش از این گهگاه از صندوق درمی آمد و با نام‌های دیگری افتتاح می‌شد و دوباره به دلیل استقبال نشدن، به داخل صندوق طرح‌ها برمی گشت.

برنامه ریزی اجرای این پروژه از سال ۹۴ در دستور کار آموزش و پرورش بوده و بار‌ها ماهیت آن تغییر پیدا کرده است. در سال ۹۴ بود که حمیدرضا کفاش، معاون فرهنگی آموزش و پرورش، از راه اندازی یک شبکه اجتماعی برای دانش آموزان خبر داد. او در سال ۹۵ وعده داد این نرم افزار تحت عنوان شاد (شبکه اجتماعی دانش آموزان) تا دهه فجر سال ۹۵ عرضه شود.
در آن زمان قرار بود شبکه اجتماعی شاد مختص دانش آموزان نخبه باشد و صحبتی از وجود یک پیام رسان تعاملی بین دانش آموز و معلم به میان نیامد، اما در هر حال، بعد از گذشت یک سال دیگر و در روز‌های پایانی سال ۹۶، اعلام شد طرح شاد بنا به دلایلی اجرایی نشده و طرح «سینا» جایگزین آن شده است.

سینا یک شبکه تعاملی بر بستر پیام رسان «روبیکا» بود که برای آن هیاهوی خبری زیادی هم در سال ۹۷ انجام شد و حتی وزیر آموزش و پرورش در مهر همان سال از طریق این تلویزیون تعاملی با دانش آموزان به گفتگو نشست، اما واقعیت امر این است که تلویزیون تعاملی سینا هم تنها چند ماه پس از اجرا شدن به فراموشی سپرده شد و امروزه خبری از آن نیست.

پس از فیلتر شدن تلگرام، وزیر آموزش پرورش پیشین نیز بخشنامه‌ای را درباره ممنوعیت استفاده از پیام رسان‌های خارجی برای تبادل اطلاعات در مدارس صادر و اعلام کرد که در حال رایزنی با ۲ پیام رسان داخلی هستند تا دانش آموزان در آن فعالیت کنند، اتفاقی که هیچ گاه رخ نداد و مشخص نیست سرنوشت صحبت‌های وزارت آموزش و پرورش با ۲ پیام رسان بومی (که هیچ گاه نامشان اعلام نشد) به کجا رسید.

حضور ضعیف در مقابل رقبای قدر
پس از سر زبان افتادن شاد در ایام کرونا، این برنامه در همین مدت کوتاه با فراز و فرود‌های زیادی نیز همراه بوده است. در چند هفته ابتدایی که هنوز طرح شاد دوباره رونمایی نشده بود، هریک از مدارس برمبنای مصلحت خود تصمیم گرفتند معلمان و دانش آموزانشان در یکی از پیام رسان‌های خارجی یا بومی حضور پیدا کنند یا با برنامه‌هایی همچون ادوب کانکت و اسکای روم کلاس‌های خود را به صورت مجازی جلو ببرند. تلگرام، واتس اپ، گپ، ایتا، سروش و روبیکا بیشترین اقبال را در جذب مخاطب داشتند. در این بین، گهگاه بخشنامه‌ای صادر می‌شد که استفاده از پیام رسان‌های خارجی ممنوع است و والدین حق دارند تکالیف و درس‌های ارائه شده داخل این پیام رسان را قبول نکنند و به حراست آموزش و پرورش هم شکایت کنند. هرچند به نظر می‌آید کمتر مدیران مدرسه و والدینی به این هشدار‌ها توجه کرده باشند.

اواخر اسفند سال گذشته اعلام شد شبکه اجتماعی شاد بر بستر پیام رسان‌های بومی آغاز به کار خواهد کرد. بدین صورت که روباتی به نام شاد در هر پیام رسان بومی قابل استفاده بود و پس از فراخوانی آن، صحت اطلاعات دانش آموز در آن سنجیده می‌شد و امکان دریافت دروس در آن وجود داشت. اما این روبات در بستر پیام رسان‌های مختلف به قدری با مشکل فنی مواجه بود که در همان ابتدای کار در حالت به روزرسانی و لودینگ (بارگذاری) باقی می‌ماند یا اصلا پاسخ گو نبود؛ بنابراین راه اندازی شاد روی بستر پیام رسان‌های بومی در همان ابتدای امر در نطفه خفه شد و مدارس کار خود را به شیوه قبل ادامه دادند.

نیمه فروردین امسال بود که طی بخشنامه‌هایی دستوری اعلام شد شبکه اجتماعی شاد با هویت و بستری مستقل به ۲ صورت اپ اندرویدی و برنامه تحت وب آماده فعالیت است و مدارس باید فعالیت خود را در آن پی بگیرند. در این بین، به دلیل نبود نسخه iOS که به گفته مسئولان آموزش و پرورش به دلیل تحریم و مشکلاتی که دارند به آسانی نمی‌توانند آن را توسعه دهند، والدین و معلمانی که گوشی‌های آیفون دارند مجبور به استفاده از برنامه تحت وب شاد هستند.

استقبال سرد
مدیرکل آموزش و پرورش خراسان رضوی که پیش از این در گفتگو با شهرآرا اعلام کرده بود در استان در مقطع ابتدایی ۳۸ درصد و در مقطع متوسطه ۳۰ درصد دانش آموزان موفق به ثبت نام در این سامانه شده اند. او‌ می‌گوید: ۹۰ درصد مدارس استان در این سامانه ثبت نام کرده اند و در حال برنامه ریزی برای برگزاری کلاس‌ها در سامانه شاد هستیم. قاسمعلی خدابنده افزود: آموزش دوره ابتدایی در سامانه شاد به شکل رسمی از اول اردیبهشت شروع شده است و با ثبت نام دانش آموزان دوره متوسطه، مدارسی که کلاس‌های خود را تشکیل داده اند، می‌توانند آموزش دانش آموزان را آغاز کنند.

خدابنده ادامه داد: طبق برآورد‌ها بیش از ۶۰ درصد دانش آموزان در استان، شرایط و ظرفیت استفاده از این سامانه را دارند، اما اداره آموزش و پرورش تلاش می‌کند با برنامه ریزی و استفاده از روش‌های دیگر ۴۰ درصد باقی مانده را نیز به شکل‌های مختلف پوشش دهد.

مشکلات فنی عدیده برنامه شاد که مشابه دیگر پیام رسان‌های داخلی تنها ظاهری برگرفته از تلگرام دارد و از لحاظ پشتیبانی و زیرساختی هیچ شباهتی به آن ندارند، صدای خیلی از والدین و معلم‌ها را درآورد.

یکی از معلمان پایه چهارم دراین باره بیان می‌کند: از ابتدای همه گیری کرونا در ایران و تعطیلی مدارس، تدریس را با نظر مدیر مدرسه روی پیام رسان گپ آغاز کردیم. این پیام رسان از سرعت مناسبی برخوردار است و تجربه کاربری خوبی دارد. اکنون در این پیام رسان کانالی مخصوص دانش آموزانم دارم و محتوای آموزشی را به صورت تصویری یا صوتی در آن قرار می‌دهم. دانش آموزان نیز در پیام خصوصی تکالیف یا سؤالاتشان را ارسال می‌کنند.

او ادامه می‌دهد: ابتدا از ما خواسته شد در گپ از شادبات استفاده کنیم که هیچ نتیجه‌ای از آن حاصل نشد. بعد هم اعلام شد که وارد پیام رسان شاد شویم، اما در همان ابتدای کار، سرعت این برنامه به اندازه‌ای کم بود که روند تدریس را با مشکل مواجه می‌کرد. سرعت کم دانلود فایل ها، و قطعی یا باز نشدن فیلم‌ها و پیام‌های صوتی از مشکلات اصلی این شبکه اجتماعی بود که ما را مجبور کرد به بستر پیام رسان گپ برگردیم و تنها حضوری صوری در شاد داشته باشیم.

دردسر‌های دسترسی
دسترسی به اینترنت و وسیله ارتباطی همچون تلفن هوشمند یا رایانه ۲ رکن اصلی در آموزش مجازی است. اگر بحث مدل پایین بودن برخی تلفن‌های هوشمند و نیاز آن‌ها به ارتقا و هزینه بالای این عمل برای برخی خانواده‌ها را به میان نکشیم، به بحث دسترسی به اینترنت می‌رسیم.

هرچند نفوذ اینترنت در کشور و روستا‌ها بر اساس آخرین گزارش‌های منتشر شده رشد چشمگیری یافته است، در بسیاری از نقاط که به اصطلاح اینترنت موجود است، تنها دسترسی به نوع همراه آن وجود دارد که آن هم یا آنتن ضعیف است یا سرعت کمی دارد و برای دانلود یا آپلود یک فایل کوچک باید زمان زیادی منتظر ماند.

اگر هیچ یک از این ۲ مورد قبلی برقرار نبود، با هزینه زیاد اینترنت مواجهیم. با نگاهی اجمالی به فایل‌های درسی موجود در پیام رسان شاد، شاهد آنیم که هر فایل دست کم ۵۰ مگابایت حجم دارد که به نوبه خود زیاد است و دانلود این فایل‌ها و همچنین ارسال فیلم و تصویر تکالیف حجم اینترنت را به سرعت به پایان می‌برد و هزینه زیادی روی دست دانش آموزان و معلمان می‌گذارد. هرچند بار‌ها اعلام شده وزارت آموزش و پرورش و وزارت ارتباطات در پی تعامل برای رایگان کردن اینترنت استفاده از شبکه اجتماعی شاد هستند، تاکنون این امر رخ نداده است.

به چالش‌های بالا این مورد را هم اضافه کنید که در برخی خانواده‌ها تنها یک تلفن همراه هوشمند وجود دارد که آن هم در اختیار پدر یا مادر است و دانش آموز باید منتظر باشد والدینش از سر کار برگردند. بدین صورت، ممکن است در ساعات تدریس معلم، کلاس را از دست بدهد.

عدالت اجتماعی در آموزش
وزارت آموزش و پرورش در این میان به سیستم آموزش از طریق تلویزیون (رسانه ملی) هم روی آورده است و نزدیک به ۱۶ برنامه در روز به تدریس دروس در پایه‌های مختلف آموزشی می‌پردازند.

این روش که یادآور درس خوانی دانش آموزان دهه ۶۰ در بحبوحه جنگ است، در دوران کنونی موضوعی بسیار سنتی به نظر می‌رسد، اما نباید فراموش کرد که در امر آموزش، عدالت اجتماعی همواره نکته مهمی بوده است و این مهم برای دانش آموزانی که به هر دلیلی گوشی هوشمند یا اینترنت در دسترس ندارند، امری نسبتا منطقی به نظر می‌رسد.

اما آیا عدالت اجتماعی در آموزش برای دانش آموزان استثنایی هم در این ایام برقرار است؟ در همین رابطه، رئیس آموزش وپرورش استثنایی خراسان رضوی در گفتگو با شهرآرانیوز اعلام کرد: طراحی سامانه آموزشی شاد به گونه‌ای نیست که دانش آموزان استثنایی بتوانند در سطح گسترده از آن بهره‌مند شوند. این سامانه آمادگی لازم برای بارگذاری فایل‌های تصویری برای دانش آموز ناشنوا یا فایل‌های پرحجم صوتی برای دانش آموز نابینا را ندارد. درس پذیری دانش آموزان طیف اوتیسم، ناشنوا، کم توان ذهنی و سندرم داون از راه دور بسیار مشکل است.

او ادامه داد: تاکنون ۱۴۵۹ کانال ارتباطی در فضای مجازی با بیش از ۵۳۳۱ ساعت آموزشی برای تمام ۷ گروه دانش آموزان استثنایی و دانش آموزان تلفیقی در سراسر استان فراهم شده است. حدود ۷۰ درصد دانش آموزان توانسته اند از سیستم آموزش مجازی استفاده کنند. هرچند فقر اقتصادی برخی خانواده‌ها و نبود زیرساخت‌های فناوری عامل استفاده نکردن کامل دانش آموزان ما از فضا‌های نوین آموزشی بوده است، این مشکل را به صورت تهیه کتبی موا د آموزشی و فرستادن آن از طریق رانندگان سرویس‌های مدارس پوشش داده ایم.

---

هر روز بهتر از دیروز
اما وزیر آموزش و پرورش در باره شبکه اجتماعی شاد نظر دیگری دارد و در گفت وگویی خبری عنوان کرده است از ۱۴ میلیون دانش آموز، تا امروز بیش از ۱۰ میلیون نفر به این سامانه پیوسته اند و سرعت بارگزاری در این پیام رسان از سایر پیام رسان‌های خارجی بیشتر خواهد بود.

حاجی میرزایی با بیان اینکه شبکه شاد روش انحصاری ما برای آموزش نیست بلکه روش اولویت دار ما ست‌ می‌افزاید: ما در ایام قرنطینه با آموزش تلویزیونی کار را جلو بردیم، اما بستر تلویزیون امکان تعامل میان دانش آموز و معلم را ندارد. این در حالی است که به یک مدل تعاملی میان دانش آموزان و معلمان نیاز داشتیم؛ بنابراین شبکه آموزشی دانش آموزی (شاد) را راه اندازی کردیم که در آن ارتباط بین دانش آموز و معلم امکان پذیر است. شبکه شاد به این صورت است که در آن، همان ارتباط‌های واقعی به شکل مجازی شکل می‌گیرد و مدیر هم به این فرایند نظارت دارد.

وی در واکنش به مشکلات برخی دانش آموزان در مناطق محروم که به اینترنت و تلفن همراه دسترسی ندارند اعلام کرد: ما دراین نقاط مدیران مناطق و مدارس را موظف کردیم شیوه‌های مختلفی را برای استمرار آموزش دانش آموزان ایجاد کنند.  مصمم هستیم هیچ دانش آموزی از آموزش محروم نشود.

حاجی میرزایی درباره رفع ایراد‌های برنامه شاد ادامه داد: از نظر فنی، ظرفیت این برنامه را بالا گرفتیم. این برنامه تا ۴۰ میلیون نفر ظرفیت دارد و یک تیم فنی و حرفه‌ای آن را مدیریت می‌کند. همچنین یک مرکز تلفنی ایجاد کردیم که اشکالات را پیگیری می‌کنند.

شروع بد در زمان نامناسب
در دوران شیوع ویروس کرونا نمی‌توان اطمینان صد در صدی داشت که طرح‌هایی همچون نرم افزار شاد به موفقیت برسند، زیرا همان طور که گفته شد، بسیاری از مدارس از سیستم هایی، چون واتس اپ و تلگرام یا برخی پیام رسان‌های بومی برای رد و بدل اطلاعات بین والدین، دانش آموزان و معلم‌ها استفاده می‌کنند و موضوعی به جز جبر قانونی نمی‌تواند آن‌ها را به استفاده از شبکه‌های دیگری وادارد، هر چند روش‌هایی برای دور زدن این جبر نیز وجود دارد.

با اینکه به نظر می‌رسد مشکلات پیام رسان شاد به سرعت در حال رفع شدن است، نمی‌توان یک پیام رسان با ظرفیت ادعایی ۴۰ میلیون نفر را یک ماهه بالا آورد. چنین برنامه‌هایی عمدتا با مشکلات زیادی همراه هستند و این مشکلات سختی‌ها و چالش‌های زیادی برای یاددهندگان و یادگیرندگان به وجود می‌آورد و احتمالا شاد هم سرنوشتی مشابه پیام رسان‌های بومی داشته باشد و شاید کمی بدتر از آن ها. ساخت پیام رسان‌هایی همچون تلگرام سال‌ها زمان و هزینه برده است. راهی نیست که بشود یک شبه آن را پیمود و به زیرساخت‌های فنی بسیاری نیاز دارد.

در دوران کنونی هم نمی‌توان به موفقیت طرح برنامه هایی، چون شاد صد درصد ایمان و اطمینان داشت، زیرا بعد از تجربه تلخ پیام رسان‌های داخلی در روز‌های ابتدایی فیلترینگ تلگرام و قطعی اینترنت در آبان سال ۹۸، سرمایه اعتماد مردم به این گونه برنامه‌ها از بین رفته است و بازگرداندن آن کاری نیست که حتی کرونا بتواند آن را انجام دهد، چه برسد به اینکه برنامه شاد نیز در روز‌های اولیه شروع خود با مشکلات عدیده فنی روبه رو بوده است.

هرچند رها کردن مدارس و خودمختار شدن آن‌ها با قوانین و فرمول‌های خودشان در دوران تعطیلی کار درستی نیست، اینکه بتوانیم مطمئن باشیم زور مدارس به والدین ناراضی از تبدیل شدن به مصرف کنندگان این برنامه‌ها می‌رسد یا خیر، مسئله‌ای پیچیده است. اینکه آیا مدارس می‌توانند والدین را به حضور در این برنامه‌ها مجاب کنند و آیا خود معلم ها، جملگی، به این پیام رسان روی خوش نشان خواهند داد از مسائلی است که در دوران شیوع کرونا نمی‌توان به طور دقیق به آن رسیدگی کرد و راه اندازی عجولانه این چنین طرح‌هایی در زمانی که بیشتر مردم در قرنطینه خانگی به سر می‌برند بی تدبیری است. چنین موضوعاتی باید پیش‌تر رخ می‌داد تا مشکلات آن حل و فصل شود.