موقوفات عزاداری زنان در یک نگاه
غلامرضا آذری خاکستر
کارشناس و پژوهشگر تاریخ
با توجه به اسناد تاریخی، هم‌زمان با شروع ماه محرم، بخشی از نذورات و وقفیات عموم عزاداران به تعزیه و عزاداری‌ها اختصاص داده شده است. برگزاری مجالس تعزیه و عزاداری با مشارکت گسترده زنان و مردان بخش مهم این رویداد محسوب می‌شود. مشارکت زنان در آیین‌های عزاداری باعث شده است آن‌ها بخشی از اموال و دارایی خود را صرف امور خیر کنند، اما موقوفاتی نیز وجود دارند خاص تعزیه‌داری سیدالشهدا. از جمله، محمد مؤمن در سال ۱۱۳۶ قمری بخشی از اموال و دارایی خود را در این زمینه وقف کرده است یا در دوره قاجار، حاجی میرزا موسی‌خان و کربلایی‌قاسم بخشی از اموالشان را برای تعزیه امام حسین (ع) در دهه عاشورا وقف کرده‌اند.
به نوشته فیگوئرا، سفیر اسپانیا در دربار شاه عباس اول، زنان ثروتمند عصر صفوی در کار‌های خیر و عام‌المنفعه از مردان دست‌و‌دل‌بازتر بودند، به طوری که بسیاری از کاروان‌سرا‌ها و ساختمان‌های عام‌المنفعه از صدقات زنان که معمولا فقیرتر از مردان بودند ساخته می‌شد؛ بنابراین بخش درخور تأمل مشارکت زنان در مراسم‌های عزاداری در وقف تجلی پیدا کرده است.
به عبارتی، تعدادی از موقوفات زنان به انجام تعزیه و مراسم عزاداری در ماه محرم اختصاص دارد. بنا به پژوهش الهام ملک‌زاده، در بیشتر وقف‌نامه‌های دوره مشروطه درصد چشمگیری از مصارف به اقامه عزاداری ائمه‌اطهار به‌خصوص امام‌حسین (ع) اختصاص یافته است. برای نمونه، در سال ۱۳۳۶ قمری (۱۹۱۷ میلادی)، حلیمهخاتون، دختر فتحا...، یک دانگ از باغ موروثی پدری واقع و کائن در محله اندرمانی‌ها در شهرری را برای تعزیه‌داری وقف کرد. همچنین پرداخت دستمزد روضه‌خوان‌ها و نیز فراهم‌آوردن قهوه، آب و غذای مجانی برای جمعیت شرکت‌کننده در مراسم عزاداری بخشی از هزینه‌های این موقوفات محسوب می‌شود. در ۸ صفر ۱۳۳۷ قمری (۱۳ نوامبر ۱۹۱۸ میلادی) ام‌لیلاخانم، دختر، ولی محمد کنی کربلایی، طی وقف‌نامه‌ای مخارج روضه‌خوانی را شامل اطعام‌دادن، قلیان، قهوه، اجرت روضه‌خوان و ... وقف کرده است.
در بین وقف‌نامه‌های زنان در دوره مشروطه، ۲ سند مربوط به عزای خامس آل‌کسا (ع) است: یکی سندی که مرضیه‌خانم، همسر حاج‌محمدتقی، در سال ۱۳۲۹ قمری (۱۹۱۱ میلادی)، ۳ دانگ قطعه شمالی از ۶ دانگ باغ سبزی‌کاری در محله شاه‌غلامان از محله زاویه مقدسه حضرت عبدالعظیم را برای فقرا و ایتام و ابناءالسبیل و همچنین تعزیه‌داری خامس آل‌عبا (ع) وقف کرده است. دیگری سندی که بر اساس آن، در شعبان ۱۳۴۲ قمری (۸ مارس ۱۹۲۴ میلادی)، چند بانوی واقف به نام‌های خورده‌خانم، عذرا، علیا، فاطمه، مرضیه و نبات املاک بازار کلایه ولات طالقان در ساوجبلاغ را برای همه شیعیان عزای خامس آل‌کسا (ع)، از ذاکران و مستمعان، وقف کرده‌اند. در شهر مشهد نیز سابقه موقوفات زنان به دوره صفویه می‌رسد. برخی زنان همچون آهوخانم، قمرنساخانم و فاطمه‌خانم موقوفاتی را از خود به یادگار گذاشته‌اند که مصارف این وقفیات در زمینه روشنایی، مطبخ حرم مطهر و ... هزینه می‌شود. واقفانی، چون مریم‌خانم و سکینه‌خانم در سال ۱۲۸۷ قمری اموال و دارایی خود را وقف بر تعزیه‌داری سیدالشهدا در کشیک ثانی حرم مطهر امام رضا (ع) قرار داده‌اند یا عزت‌ملک‌خانم ملقب به اشرف‌السلطنه در سال ۱۳۲۸ قمری موقوفه‌ای در زمینه خیرات و مبرات و تعزیه‌داری حضرت رسول (ص) از خود برجای گذاشته است. همچنین در اسناد باقی‌مانده در دوره قاجاریه، در صفر ۱۳۱۷ قمری هزینه‌های برگزاری مراسم روضه‌خوانی در محل کشیک‌خانه از محل مصارف موقوفه انیس‌الدوله انجام شده است.
به نوشته فیگوئرا، سفیر اسپانیا در دربار شاه عباس اول، زنان ثروتمند عصر صفوی در کار‌های خیر و عام‌المنفعه از مردان دست‌و‌دل‌بازتر بودند، به طوری که بسیاری از کاروان‌سرا‌ها و ساختمان‌های عام‌المنفعه از صدقات زنان که معمولا فقیرتر از مردان بودند ساخته می‌شد؛ بنابراین بخش درخور تأمل مشارکت زنان در مراسم‌های عزاداری در وقف تجلی پیدا کرده است.
به عبارتی، تعدادی از موقوفات زنان به انجام تعزیه و مراسم عزاداری در ماه محرم اختصاص دارد. بنا به پژوهش الهام ملک‌زاده، در بیشتر وقف‌نامه‌های دوره مشروطه درصد چشمگیری از مصارف به اقامه عزاداری ائمه‌اطهار به‌خصوص امام‌حسین (ع) اختصاص یافته است. برای نمونه، در سال ۱۳۳۶ قمری (۱۹۱۷ میلادی)، حلیمهخاتون، دختر فتحا...، یک دانگ از باغ موروثی پدری واقع و کائن در محله اندرمانی‌ها در شهرری را برای تعزیه‌داری وقف کرد. همچنین پرداخت دستمزد روضه‌خوان‌ها و نیز فراهم‌آوردن قهوه، آب و غذای مجانی برای جمعیت شرکت‌کننده در مراسم عزاداری بخشی از هزینه‌های این موقوفات محسوب می‌شود. در ۸ صفر ۱۳۳۷ قمری (۱۳ نوامبر ۱۹۱۸ میلادی) ام‌لیلاخانم، دختر، ولی محمد کنی کربلایی، طی وقف‌نامه‌ای مخارج روضه‌خوانی را شامل اطعام‌دادن، قلیان، قهوه، اجرت روضه‌خوان و ... وقف کرده است.
در بین وقف‌نامه‌های زنان در دوره مشروطه، ۲ سند مربوط به عزای خامس آل‌کسا (ع) است: یکی سندی که مرضیه‌خانم، همسر حاج‌محمدتقی، در سال ۱۳۲۹ قمری (۱۹۱۱ میلادی)، ۳ دانگ قطعه شمالی از ۶ دانگ باغ سبزی‌کاری در محله شاه‌غلامان از محله زاویه مقدسه حضرت عبدالعظیم را برای فقرا و ایتام و ابناءالسبیل و همچنین تعزیه‌داری خامس آل‌عبا (ع) وقف کرده است. دیگری سندی که بر اساس آن، در شعبان ۱۳۴۲ قمری (۸ مارس ۱۹۲۴ میلادی)، چند بانوی واقف به نام‌های خورده‌خانم، عذرا، علیا، فاطمه، مرضیه و نبات املاک بازار کلایه ولات طالقان در ساوجبلاغ را برای همه شیعیان عزای خامس آل‌کسا (ع)، از ذاکران و مستمعان، وقف کرده‌اند. در شهر مشهد نیز سابقه موقوفات زنان به دوره صفویه می‌رسد. برخی زنان همچون آهوخانم، قمرنساخانم و فاطمه‌خانم موقوفاتی را از خود به یادگار گذاشته‌اند که مصارف این وقفیات در زمینه روشنایی، مطبخ حرم مطهر و ... هزینه می‌شود. واقفانی، چون مریم‌خانم و سکینه‌خانم در سال ۱۲۸۷ قمری اموال و دارایی خود را وقف بر تعزیه‌داری سیدالشهدا در کشیک ثانی حرم مطهر امام رضا (ع) قرار داده‌اند یا عزت‌ملک‌خانم ملقب به اشرف‌السلطنه در سال ۱۳۲۸ قمری موقوفه‌ای در زمینه خیرات و مبرات و تعزیه‌داری حضرت رسول (ص) از خود برجای گذاشته است. همچنین در اسناد باقی‌مانده در دوره قاجاریه، در صفر ۱۳۱۷ قمری هزینه‌های برگزاری مراسم روضه‌خوانی در محل کشیک‌خانه از محل مصارف موقوفه انیس‌الدوله انجام شده است.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
