چرا زعفران خراسان در بازار جهانی گمنام است؟

الهام مهدیزاده | شهرآرانیوز؛ یک داستان ناراحت کننده، حکایت رنج دست‌های کبودرنگ زعفران کاران است که همه ساله با شروع برداشت زعفران بیشتر می‌شود. زعفران ایران و دسترنج زعفران کاران خراسانی با وجود همه حرف‌ها و تاکید‌های مسئولان هنوز با مشکل قیمت روبه روست و همه چیز در حد حرف مانده است؛ اینکه ما ۹۲ درصد بازار تولید زعفران جهان را دراختیار داریم، اما تعیین کننده قیمت در بازار جهانی نیستیم؛ اینکه زعفران ایران هنوز با برند کشور‌های دیگر بسته بندی و عرضه می‌شود و نام ایران در فروش فله‌ای جایگاهی ندارد.

براساس آمار‌هایی که خود مسئولان می‌دهند، «از بازار ۸میلیارد دلاری زعفران، سهم ما کمتر از ۲۰۰میلیون دلار است.» این آمار مسئولان برای کشوری که انحصار تولید زعفران دراختیار اوست، معنایی فراتر از فاجعه دارد. نکته دیگر آماری، بازهم به عرضه بی نام و نشان زعفران ارتباط دارد. بر این اساس هم اینک ۸۷درصد محصول زعفران ایران بدون نام ونشان به صورت خام عرضه می‌شود و تنها ۱۳درصد آن با بسته بندی شرکت‌های داخلی صادر می‌شود.

کاهش صادرات در نیمه نخست سال

آمار‌های محسن احتشام، رئیس شورای ملی زعفران، بر کاهش تولید زعفران استوار است. به گفته وی در ۶ماهه نخست امسال ۹۵هزارو۷۰۸کیلوگرم زعفران به ارزش بیش از ۴۷میلیون دلار از کشور به مقصد بازار‌های هدف صادر شده است که این میزان در نیمه نخست سال گذشته، ۹۸هزارو۲۱۱کیلوگرم به ارزش بیش از ۷۷میلیون دلار بوده است. همچنین در ۶ماهه اول سال۱۴۰۰ از گمرک خراسان رضوی، ۸۵هزارو۷۴۷کیلوگرم زعفران به ارزش۴۲میلیون دلار صادر شده که بر این اساس، خراسان رضوی ۸۹/۶ درصد از کل صادرات زعفران کشور را به خود اختصاص داده است.

درکنار تمام این آمار‌های مسئولان و اقدامات تاکیدمحورانه آنان بر توجه به زعفران به عنوان یک کالای راهبردی، کشور‌های همسایه ایران نظیر قطر و افغانستان در آستانه ربودن نام ایران و زعفران آن از جهان هستند؛ به عنوان مثال قطر با اینکه توان تولید زعفران به لحاظ زمین قابل کشت را ندارد، چند گلخانه نمایشی ایجاد کرده است و زعفران ایران را می‌برد و به نام خودش می‌فروشد.
افغانستان نیز زعفران ناب ایرانی را به راحتی، بدون تعرفه و مستقیم با برند‌های خودش به کشور‌های مهم مصرف کننده زعفران نظیر هند و آمریکا ارسال می‌کند.

قیمتی که به لطف نبود زعفران، اوج گرفت

نایب رئیس شورای ملی زعفران در گفتگو با شهرآرا، به شرایط فعلی بازار زعفران اشاره می‌کند. نکته نخستی که غلامرضا میری به آن می‌پردازد، کاهش تولید زعفران است. او معتقد است که بخشی از این کاهش تولید به خشک سالی و کاهش بارندگی‌ها ارتباط دارد، اما بخش مهم آن به بی رغبتی کشاورزان برای فعالیت در بازار نابسامان زعفران مربوط است.

وی در ادامه، نگاهی به روز‌های برداشت زعفران و قیمت فعلی آن می‌اندازد و می‌گوید: به دلیل کاهش تولید زعفران، عرضه نیز به میزان زیادی کاهش پیدا کرده است. اما نکته‌ای که در این بازار باید به آن توجه کرد، این است که این قیمت‌ها چندان برای کشاورز و تولیدکننده، مایه امیدواری نیست؛ چون تولید او کم شده است و نمی‌تواند از این افزایش قیمت بهره‌مند شود.

نقشی در تعیین قیمت نداریم

نایب رئیس شورای ملی زعفران با تاکید بر آنکه ایران باید قیمت گذاری زعفران را به عنوان تولیدکننده انحصاری تعیین کند، ادامه می‌دهد: در دنیا وقتی کشوری تولید بیش از ۵۰ درصد یک کالا را دراختیار داشته باشد، تعیین کننده نهایی قیمت در بازار، همان کشور است، اما متاسفانه درمورد زعفران با وجود آنکه ۹۲ درصد تولید آن دراختیار ماست، در تعیین قیمت‌های جهانی نقشی نداریم.

وی به مقایسه قیمت زعفران در بازار‌های داخلی نیز می‌پردازد و می‌گوید: با وجود شرایط تورمی بازار کشور و در شرایطی که بسیاری از کالا‌ها افزایش قیمتی ۲ تا ۱۰ برابر داشتند، قیمت زعفران افزایش نیافت. در شرایط فعلی بازار، قیمت زعفران همان طور که اشاره شد، به دلیل کاهش عرضه و کم شدن تولید این محصول افزایش یافته است، بنابراین آنچه مسلم است، هنوز قیمت زعفران برای کشاورزان مقرون به صرفه نیست.

کم رنگ کننده نام ایران در بازار زعفران

باتوجه به حجم تولید زعفران، صادرات آن نقشی مهم و اساسی می‌یابد، با این حال صادرات این کالا نیز همانند بسیاری از کالا‌های تولید داخل درگیر مشکلاتی است.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان خراسا ن رضوی می‌گوید: تحریم‌ها روی زعفران اثر گذاشته و مانع صادرات این محصول به کشور‌های اروپایی شده است. چالش دیگری که هادی نبی زاده پیش روی صادرات زعفران می‌بیند، بسته بندی این محصول است. به گفته او تا زمانی که نتوانیم بسته بندی خود را به سطح بسته بندی‌های تاییدشده جهان برسانیم، نمی‌توانیم در بازار‌های جهانی عرضه چندانی داشته باشیم.

بی تدبیری

علی حسینی، عضو دیگر شورای ملی زعفران، نیز بی تدبیری‌ها را عامل مهم در سهم اندک ایران در بازار‌های جهانی زعفران می‌داند و می‌گوید: وقتی چند سال قبل به بهانه حمایت از زعفران برای فرد خاصی بازار انحصاری ایجاد کردیم و زعفران‌های خریداری شده را به مدت دو سال در انبار‌ها نگه داشتیم، نباید از اینکه سهمی در تعیین قیمت جهانی زعفران نداریم، تعجب کنیم. این افراد باید جواب دهند که چرا زعفران انبوهی را در دو سال اخیر انبار کردند و نگذاشتند صادر شود؛ به خصوص باید دقت کرد که این زعفران‌های انبارشده دیگر مرغوبیت چندانی برای صادرات ندارد.

وی با انتقاد از تلاش برای ایجاد اختلاف در بین حلقه‌های تولید تا صادرات زعفران می‌گوید: برخی به جای اینکه به فکر تکمیل این زنجیره و هم پوشانی آن باشند، مدام می‌خواهند بین تولیدکننده و فرآوری کننده و صادرکننده اختلاف ایجاد کنند تا بتوانند بر بازار مسلط باشند. این کار نه تنها کمکی به صادرات نمی‌کند، بلکه به جایگاه ما در بازار‌های جهانی نیز لطمه وارد می‌کند.

حسینی با بیان اینکه ایران ۲۵ سال قبل به دلیل قیمت کمتر توانست بازار جهانی زعفران را از اسپانیا بگیرد، می‌گوید: حضور در بازار‌های جهانی به عنوان عنصری تعیین کننده، نیازمند کاهش هزینه‌های تولید است. باید با شیوه‌های علمی و نوین سعی کنیم به جای برداشت دو تا سه تن زعفران در هرهکتار، این رقم را به هشت کیلوگرم افزایش دهیم.