گفتگویی کوتاه با دکتر امیراسماعیل آذر، درباره شعر عاشورایی، مؤلفه‌ها و آسیب‌های آن | شعر اشتباه می‌تواند ارزش را به ضد خودش بدل کند
برخی مداحان به نیت برانگیختن احساسات مخاطب، محتوای کم ارزش و غیرواقعی را در ریتم و موسیقی نامناسبی ارائه کرده اند که بار‌ها با انتقاد شخصیت‌های مختلف دینی رو به رو شده است.
خادم | شهرآرانیوز؛ قرن هاست که شاعرانی سعی کرده اند با شعرشان واقعه کربلا را زنده نگاه دارند. اما آن طور که دکتر امیر اسماعیل آذر بیان می‌کند، بیشتر توجه شاعران بر زخم‌ها و مصائبی بوده که بر امام حسین (ع) و خاندانشان وارد شده است و کمتر به فضائل و پیام‌های آن واقعه پرداخته اند. علاوه براین گاه به سبب آشنا نبودن شاعر به تاریخ و گاه به دلیل احساسات خود، مطالبی را در شعر آورده اند که چندان با واقعیت تاریخی تطابق ندارد. برخی مداحان به نیت برانگیختن احساسات مخاطب، محتوای کم ارزش و غیرواقعی را در ریتم و موسیقی نامناسبی ارائه کرده اند که بار‌ها با انتقاد شخصیت‌های مختلف دینی رو به رو شده است. به گفته آذر، اشعاری که اشتباهاتی دارد می‌تواند ارزش‌ها را به ضدخودش بدل کند.
از نظر شما یک شعر خوب عاشورایی چه مؤلفه‌هایی دارد؟
در شعر‌های عاشورایی در طول تاریخ بیشتر تفکر شاعران متوجه زخم‌های امام حسین (ع) بوده، یعنی به شهادت امام حسین (ع) و اصحابشان و به آنچه بر سر این خاندان آمده پرداخته اند. در طول تاریخ یک شاعر، آن هم مولانا جلال الدین بلخی است که در یک شعر به فضائل معنوی امام حسین (ع) پرداخته. آن شعر مشهور این است:
کجایید‌ای شهیدان خدایی / بلاجویان دشت کربلایی
کجایید‌ای سبک روحان عاشق / پرنده‌تر ز مرغان هوایی
کجایید‌ای شهان آسمانی / بدانسته فلک را درگشایی
کجایید‌ای ز جان و جا رهیده / کسی مر عقل را گوید کجایی
کجایید‌ای در زندان شکسته / بداده وام داران را رهایی
کجایید‌ای در مخزن گشاده / کجایید‌ای نوای بی نوایی
در آن بحرید کاین عالم کف او است / زمانی بیش دارید آشنایی
کف دریاست صورت‌های عالم / ز کف بگذر اگر اهل صفایی
دلم کف کرد کاین نقش سخن شد / بهل نقش و به دل رو گر ز مایی
برآ‌ای شمس تبریزی ز مشرق / که اصل اصل اصل هر ضیایی
این شعر متضمن وجوه معنوی حضرت امام حسین (ع) است و نه زخم‌های او؛ بنابراین بزرگ‌ترین ویژگی و ویژگی غالب در شعر‌های عاشورایی پرداختن به مصائب حضرت امام حسین (ع) است آن هم در چند روز قبل و بعد از تاسوعا، یعنی از زمانی که از مدینه به طرف دشت ماریه یا به طرف کربلا حرکت می‌کنند و می‌آیند که از امنیت بیشتری برخوردار باشند.
برای مثال اگر بخواهیم شعر‌های حسینی یا عاشورایی را با شعر‌های رضوی مقایسه کنیم، در شعر رضوی، محور شعر و خوشه تداعی گر شعر، تمناست. یعنی هر کس گرفتار می‌شود می‌رود سراغ حضرت رضا (ع) و گرفتاری‌های خودش و گره‌های زندگی خودش را بیان می‌کند به امید اینکه این گره‌ها باز شود. ولی در شعر عاشورا -غیر از همان شعر مشهور مولانا که به آن اشاره کردم- بیشتر به مصائب پرداخته شده است.
مهم‌ترین مفاهیمی که یک شاعر بخواهد از این واقعه بگیرد و در شعرش منعکس کند، چه مفاهیمی هستند؟
ما یک مفهوم کلی داریم و مفاهیم دیگر فرع بر این مفهوم کلی است. مفهوم کلی این است که حضرت امام حسین (ع) از همه چیزش در راه خدا گذشت. یعنی همه هستی خودش را در راه خداوند داد. یعنی جایی پایش را نهاد که این می‌تواند سرمشق عالم بشریت باشد برای رسیدن به آرامش نهان و آشکار انسان. بقیه مسائل حتما فرع بر این است. حتی ادبیات دفاع مقدس ما پیروی از کار‌هایی است که حضرت سیدالشهدا (ع) انجام دادند. شاعری که می‌خواهد شعری بسراید باید بداند به کدام سو برود و چه باید بگوید و به کلیات خیلی نپردازد. البته کلیات هم در شعر تراز اول خیلی دوست داشتنی است.
چه آسیب‌هایی بر شعر‌های عاشورایی مترتب است؟
بعضی از شعر‌هایی که مداحان می‌خوانند اشتباهات تاریخی زیادی دارند. به خاطر نداشتن مطالعه دقیق خیلی از این شعر‌ها اشتباهاتی دارد که ممکن است ارزش‌هایی که مدنظرهست را به ضد خودش بدل کند. دوم اینکه ما می‌دانیم شاعران جوان که شعر‌های عاشورایی می‌سرایند نیت‌های پاک دارند و این نیت‌ها ستودنی است، ولی من آن‌ها را دعوت می‌کنم که حتما با نگرش‌های تاریخی در عاشورا آشنا شوند.
همچنین سوای مطالعه روایت‌های تاریخی، شاعران می‌توانند از عبارت و جملاتی بهره ببرند که امام‌حسین (ع) بر زبان رانده اند. به ویژه دعوت می‌کنم خوانندگان شما را که مقتل لهوف بخوانند. این اثر در میان مقاتل نسبتا قابل اعتماد است.
مطالب غلط و ناصوابی که به شعر در می‌آید می‌تواند باعث تعبیرات سوء بشود و تأثیرات سوئی هم بگذارد.
کمی هم درباره کتاب «شکوه عشق» بگویید. همان طور که روی جلد هم آمده این کتاب تاریخ و شعر عاشوراست.
بله. حدود یک سوم از این کتاب تاریخ عاشوراست و بسیار ساده. آنچه می‌توانسته در این تاریخ نباشد نیاورده ام که خواننده بتواند روی اصل موضوع، روی رذالت دشمن و صداقت این خاندان تمرکز کند. کسانی که پیشینه خواندن تاریخ ندارند هم اگر این کتاب را بخوانند می‌فهمند. یعنی هیچ گره و تکلفی در متن وجود ندارد.
در کتاب «شکوه عشق» از مرگ معاویه تا ظهر عاشورا را نوشته ام. بخشی از تاریخ عاشورا در دارالعماره کوفه اتفاق افتاده است. بد نیست همین جا که این مطلب خاطر مرا به خودش جلب کرد بگویم که در همین دارالعماره بود که حضرت علی (ع) فرمان راند، همین جا بود که عبیدا... بن زیاد فرمان قتل مسلم را صادر کرد. در همین دارالعماره بود که در سال ۶۲ هجری سر حضرت سیدالشهدا (ع) را در برابر عبیدا... بن زیاد قرار دادند.
در همین دارالعماره بود که مختار ثقفی در سال ۶۴ هجری به کمک مردم کوفه و همراهی تعداد زیادی از ایرانیان انتقام گرفت از کسانی که امام حسین (ع) را به شهادت رساندند. در همین دارالعماره بود که مصعب بن زبیر از مکه که به کوفه آمد مختار و اطرافیانش را کشت. در همین جا بود که سال ۶۷ هجری عبدالملک مروان آمد و... این مکان در تاریخ عاشورا هم نقش دارد. این کتاب را سال ۱۳۸۹ انتشارات سخن منتشر کرد.
ملاک شما برای انتخاب شاعران و شعر‌ها چه بوده است؟
بلاغت و هنر شاعری. از شاعرانی شعر آورده ام که شعرشان از نظر بلاغت و زیبایی شناسی و نحو می‌توانسته مورد توجه قرار بگیرد. در واقع من انتخاب کرده ام و امیدوارم این انتخاب اصلح باشد. یعنی حتی من تمام شعر را نیاورده ام. مثلا اگر شعری ۱۲ یا ۱۴ بند دارد، من آن بند‌هایی را آورده ام که هنرمندانه‌تر است.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
